Praca na czarno w UE to norma

Przeczytaj także: Szara strefa w Polsce to prawie 11% PKB

Szerszą analizę tych wyników można znaleźć w sprawozdaniu dotyczącym zmian gospodarczych i społecznych w Europie w 2013 r. (ang. Economic and Social Developments in Europe – ESDE). Porównując powyższe wyniki z rezultatami poprzedniego badania z 2007 r., można zauważyć, że choć na pierwszy rzut oka ogólne rozmiary zjawiska są raczej stabilne, to zmiany zachodzące w poszczególnych krajach mogą się od siebie znacznie różnić.

• W niektórych krajach, takich jak Łotwa, podaż pracy nierejestrowanej gwałtownie spadła; w Hiszpanii i w Słowenii – nieznacznie wzrosła.
• Gwałtowny wzrost popytu na pracę na czarno odnotowano w Grecji, na Cyprze, Malcie i w Słowenii.
• W czasie kryzysu wypłacanie wynagrodzenia „pod stołem” stało się mniej powszechne, zwłaszcza w Europie Środkowej i Wschodniej. Zjawisko to nasiliło się jednak w Grecji.

Dalsze analizy wpływu kryzysu na częstotliwość występowania pracy na czarno sugerują, że osłabienie rynków pracy od 2007 r. doprowadziło do zwiększenia prywatnej podaży pracy nierejestrowanej. Jej związek z rosnącym ubóstwem jest jednak dużo mniej oczywisty. Jednakże zarówno wzrost bezrobocia, jak i rosnące ubóstwo wydają się zwiększać społeczne przyzwolenie na wypłacanie pensji „pod stołem”. Wydaje się również, że poziom opodatkowania nie ma bezpośredniego wpływu na poziom pracy na czarno. Wpływ taki mogą jednak wywierać postrzeganie usług publicznych przez społeczeństwo oraz sposób wydawania dochodów z podatków.

W ESDE przyjrzano się również szeregowi skutecznych działań podjętych w różnych państwach członkowskich w celu zwalczania pracy na czarno. Działania te obejmują:

• zachęty do sformalizowania niezarejestrowanej działalności, np. uproszczenie procedur administracyjnych, bezpośrednie zachęty podatkowe dla kupujących lub bony usługowe,
• środki mające na celu promowanie poczucia odpowiedzialności za uczciwe płacenie podatków i kultury zaangażowania obywatelskiego, np. poprzez kampanie informacyjne,
• lepsze wykrywanie i ostrzejsze sankcje.

Kolejne kroki

W kwietnia 2014 r. Komisja zamierza zaproponować utworzenie europejskiej platformy zapobiegania pracy nierejestrowanej i zniechęcania do podejmowania tego typu pracy. Zgromadziłaby ona organy egzekwowania prawa z różnych państw członkowskich, takie jak inspekcje pracy, zakłady ubezpieczeń społecznych, urzędy skarbowe i organy migracyjne, a także inne zainteresowane strony. Platforma ta pomogłaby zacieśnić współpracę na szczeblu UE w celu wydajniejszego i skuteczniejszego zapobiegania pracy na czarno.

---

Pracę nierejestrowaną definiuje się jako wszelką działalność zarobkową, która jest zgodna z prawem pod względem swojego charakteru, lecz niezgłoszona organom publicznym, z uwzględnieniem różnic w systemach prawnych państw członkowskich. Pojęcie to zostało włączone do europejskiej strategii zatrudnienia, a od 2001 r. problem pracy nierejestrowanej jest podejmowany w wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia kierowanych do państw członkowskich.

Już w pakiecie dotyczącym zatrudnienia z kwietnia 2012 r. podkreślono, że przekształcenie pracy nieformalnej lub nierejestrowanej w legalne zatrudnienie może przyczynić się do zmniejszenia bezrobocia; zaznaczono też, że konieczne jest usprawnienie współpracy pomiędzy państwami członkowskimi.

W połowie 2013 r. Komisja przeprowadziła pierwszy etap konsultacji z przedstawicielami pracodawców i pracowników na szczeblu UE na temat możliwych przyszłych działań UE mających na celu zacieśnienie współpracy między krajowymi organami egzekwowania prawa (IP/13/650). Drugi etap konsultacji rozpoczął się na początku 2014 r.

---

Informacje o badaniu

W badaniu Eurobarometru wzięło udział 26 563 respondentów z różnych grup społecznych i demograficznych ze wszystkich państw członkowskich. To już drugie badanie na ten temat – pierwsze przeprowadzono w 2007 r. Była to wówczas pierwsza próba zmierzenia zjawiska pracy na czarno w całej UE. W obu badaniach skupiono się na podaży pracy na czarno, nabywanych towarach i usługach oraz płaceniu „pod stołem” – nie uwzględniono zatem wszystkich potencjalnych rodzajów nierejestrowanej pracy w przedsiębiorstwach.