Związki zawodowe w bankach nie są stanie bronić praw pracowników?

Przeczytaj także: Po co nam unia bankowa?

Spójrzmy jednak najpierw na Europę. Chociaż związki są słabsze niż kiedykolwiek, UNI Global Finance (do której należy finansowa sekcja NSZZ „Solidarność”) ruszył właśnie z projektem badawczym, który poprzez analizę zwolnień ukaże procesy restrukturyzacyjne w sektorze bankowym. Równolegle ruszy kampania, która ma przedstawić pracowników w finansach nie jako „ofiary zmian”, lecz jako „wektory zmian”. Ostatnie skandale dotyczące manipulacji stopami procentowymi (LIBOR) pokazują, że gdyby regulatorzy częściej byli otwarci na głosy pracowników, kryzys finansowy można by w części zażegnać.

Związkowcy podkreślają, że podmiotowość pracowników jest kluczowa dla koniecznej zmiany w kulturze zarządzania bankami, a inni dodają, że potrzebna jest, by chronić klientów. Ich opinie brzmią jak z innej epoki, bo fora pracowników pełne są wściekłości: Bierzemy udział w wyścigu szczurów! Rzucamy się na klienta i wciskamy mu produkty; Nieważne, czy wie, co podpisuje; mobbing jest na porządku dziennym; Liczy się sprzedaż za wszelką cenę.

Jeżeli nawet duża część osób, korzystając z anonimowości, wyolbrzymia swoje problemy, wnioski są raczej ponure. – Związki zawodowe są niezbędne w tym sektorze – twierdzi Ferdynand Nowak z Federacji Związków Zawodowych. – Ludzie nie zdają sobie sprawy z morderczej presji, jakiej poddawani są tu pracownicy. Często są trzymani za gardło przez kredyty, które muszą spłacić – dodaje.

Według badań opublikowanych rok temu w ramach unijnego projektu NSZZ „Solidarność” i Instytutu Medycyny Pracy branża bankowa jest najbardziej stresogenna ze wszystkich w kraju (ustępuje nieznacznie metalowej, gdzie występuje ryzyko utraty życia).

W opiniach związkowców problemy ludzi stają się problemami całej bankowości, które wymknęły się spod kontroli organów państwa, związków zawodowych, jak również zarządów banków.

Syndrom zakleszczenia

Rozmach UNI Global Finance jest typowy dla instytucji globalnej. Raczej słabo przekłada się na polskie instytucje. Związkowcy z „Solidarności” oceniają, że jest ich ok. 6000.
– Dotychczas w sekcji były organizacje zakładowe z 12-13 banków – mówi Mieczysław Bielawski, przewodniczący sekcji w Sekretariacie Krajowym Banków, Handlu i Ubezpieczeń NSZZ „Solidarność”, sam pracujący w ING Banku Śląskim. W poprzednich kadencjach sekcję tworzyły głównie organizacje powstałe w dziewięciu regionalnych banków komercyjnych wydzielonych w 1989 r. ze struktury Narodowego Banku Polskiego, a potem podlegającym kolejnym przekształceniom. Tam związki funkcjonują siłą rozpędu, który nadał im rok 1980, a później przywrócenie „Solidarności” po stanie wojennym i w latach 80. Wydają się też dobrze zorganizowane.

OPZZ, który ma inną strukturę niż „Solidarność”, swój najsilniejszy, ponad 2-tysięczny związek, który w tym roku zmienił nazwę na „Negocjator”, ma w Banku Pekao. – Istnieją silne jednostki związane z naszymi strukturami wojewódzkimi – mówi Janusz Gołąb z Zespołu Organizacyjnego OPZZ. – W PKO BP jest ok. 800 naszych członków. Jest spora organizacja w City Handlowym – dodaje.

Prawie 2-tysięczną organizacją w Pekao SA chwali się też trzeci partner związkowy w Komisji Trójstronnej – Forum Związków Zawodowych. Istnieją związki, które nie należą do żadnych central. Na ogół są słabe i małą liczbą członków. Do niezrzeszonych należy też duży Dialog 2005 działający w Pekao SA. Łącznie w skali kraju można ich liczebność określić na ok. 3000 członków.

Spore są związki w Narodowym Banku Polskim, ale tam – jak przyznaje ich szefowa Joanna Włodarzewska-Gisz – spotykają się z problemami typowymi raczej dla administracji niż dla sektora bankowego.

Jeżeli przyjmiemy, że zatrudnionych w bankach jest prawie 180 tys. ludzi (razem z ponad 30-tysięcznym sektorem spółdzielczym), to do związków należy ok. 11 proc. Chociaż niektórzy badacze ukazują rosnącą popularność związków zawodowych w polskim społeczeństwie, szczególnie wśród młodzieży, to trudno zaprzeczyć, że związki zawodowe w Polsce są organizacjami społecznymi jednymi z najmniej licznych w Europie. Dotyczy to też sektora bankowego. Wymieniane jednym tchem przez badaczy przyczyny to zbyt mnogie na poziomie zakładowym organizacje związkowe i za mało wpływowe na poziomie centralnym. W niektórych bankach zbyt duża ilość na poziomie zakładowym obniża zdolność organizacji związkowych do bronienia praw pracowniczych i prowadzenia negocjacji. W wielu bankach z kolei w ogóle nie ma organizacji związkowych (np. w mBanku).

Słabe struktury centralne powodują osłabienie związków w dialogu partnerów społecznych, przez co jedyną formą i próbą osiągania postulatów związkowych staje się organizowanie protestów przez centrale. Ale jest sporo jeszcze innych przyczyn: duża fluktuacja kadr, brak utożsamiania się z firmą, obstrukcja ze strony kadry kierowniczej, przekonanie pracowników, że mogą spodziewać się wsparcia jedynie od samych siebie. Osobną sprawą jest otoczenie. – Ogromnym problemem jest stan naszego sądownictwa – mówi „Gazecie Bankowej” jeden z szefów organizacji związkowych. – Nawet najlepsze związki zawodowe okazują się bezradne, kiedy pracownik skarżący pracodawcę na kolejną sprawę musi czekać 9 miesięcy – podkreśla.

– Prawnicy niechętnie podejmują się sporów z bankami – twierdzi Ferdynand Nowak z FZZ. – Naszemu prawnikowi, który nie miał ochoty na sprawę o mobbing, mówiłem: nieważne, czy wygrasz, czy przegrasz. Musimy dać sygnał pracownikom, że nie wszystko jest dozwolone – dodaje.