Środowiskowa pomoc społeczna w Polsce 2013

Przeczytaj także: Świadczenia rodzinne w Polsce 2013 r.

Ponad połowę analizowanej zbiorowości gospodarstw z dziećmi tworzą rodziny pełne: pary małżonków z dziećmi. Dominują one na większym obszarze kraju, stanowiąc na wsi 65,1% badanej grupy gospodarstw. W miastach ich udział jest znacznie mniejszy – wynosi 36,8%. W miastach najliczniejszą zbiorowość stanowią gospodarstwa domowe rodzin niepełnych, czyli osób – najczęściej kobiet – samotnie wychowujących dzieci. Udział rodzin niepełnych na wsi jest o połowę mniejszy. Pozostałą zbiorowość stanowią związki partnerskie, gospodarstwa wielorodzinne oraz gospodarstwa nierodzinne z dziećmi (np. dziadkowie wychowujący wnuki).

Przeciętne gospodarstwo domowe z dziećmi na utrzymaniu i z dochodem na osobę w rodzinie poniżej kryterium (456 zł miesięcznie) utrzymywało dwoje dzieci w wieku poniżej 18 lat. W mieście zdecydowanie dominują gospodarstwa z 2 dzieci, które stanowią ponad 37% miejskich gospodarstw domowych i z 1 dzieckiem – 33,4%. Na wsi dominują rodziny wielodzietne, czyli z co najmniej trojgiem dzieci stanowiąc tam prawie 44% ogółu wiejskich rodzin beneficjentów pomocy społecznej.

Osoby samotnie wychowujące dzieci to z reguły kobiety. Tylko w 8,7% gospodarstw domowych rodzin niepełnych spełniających kryteria dochodowe, samotnie wychowującymi dzieci są mężczyźni. Samotna matka ma przeciętnie około 38 lat. Głównym źródłem jej utrzymania są najczęściej zasiłki socjalne, świadczenia rodzinne i alimenty na dzieci. Tylko 15,1% samotnych matek utrzymuje się z pracy, w 4,5% przypadków jest to praca najemna stała. Samotne matki bez dochodu stanowiły 6,9% omawianej grupy. Prawie 60% kobiet samotnie wychowujących dzieci to osoby bezrobotne, a 25,0% - bierne zawodowo.

Większość świadczeń z pomocy społecznej jest realizowana przy spełnieniu kryteriów dochodowych (ubóstwo) z jednoczesnym wystąpieniem jednej z okoliczności wymienionych przez ustawę i określoną w jej przepisach jako „powód udzielenia pomocy społecznej”.

W większości gospodarstw o dochodach poniżej kryterium dochodowego, tym powodem a zarazem przyczyną ubóstwa – jest bezrobocie. Aż 72,9% gospodarstw domowych (a w przypadku gospodarstw z dziećmi – 79,9%) nie osiągało kryterium dochodowego z powodu bezrobocia i z tego powodu wymagało pomocy (i ją otrzymało) z ośrodka pomocy społecznej.

W gospodarstwach wieloosobowych bezrobociu często towarzyszyły problemy związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego w warunkach wielodzietności lub w warunkach niepełnej rodziny (problemy rodzinne). W większym lub mniejszym stopniu bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego występowała również w gospodarstwach nierodzinnych.

Gospodarstwa domowe beneficjentów pomocy społecznej doświadczyły też sytuacji skrajnie negatywnie oddziałujących na ich funkcjonowanie, ale również na perspektywę wyjścia z trudnej sytuacji. W 2013 r. tej grupy problemów, określanych jako „patologiczne”, doświadczyło 20,0% gospodarstw jednoosobowych i 5,0% gospodarstw rodzinnych.

W grupie gospodarstw rodzinnych najczęściej występującą patologią był alkoholizm, obecny w 3,1% rodzin z dziećmi (12,5 tys. gospodarstw domowych) oraz przemoc (4,5 tys., tj. 1,2% gospodarstw). Warto zaznaczyć, że o ile częstość występowania alkoholizmu wzrasta w przypadku rodzin z dziećmi wraz z wielkością rodziny, to przemoc najczęściej występuje w rodzinach niewielkich 2-3-osobowych – najczęściej w rodzinach niepełnych.

Patologią najczęściej dotykającą gospodarstwa jednoosobowe był alkoholizm - w nałogu alkoholowym żyło 11,7% samotnie gospodarujących.

Istotnym zjawiskiem, szczególnie w miastach, była bezdomność W roku 2013 ośrodki pomocy społecznej udzieliły pomocy prawie 28 tys. bezdomnym osobom – najczęściej były to osoby samotne.
Prawie 25% ogółu ubogich gospodarstw domowych w 2013 r. nie miało własnego dochodu, w tym w zbiorowości gospodarstw jednoosobowych ten udział wynosił ponad 50%. Wśród gospodarstw domowych wieloosobowych gospodarstwa bez własnego dochodu stanowiły niespełna 6%.

Głównym źródłem utrzymania analizowanych gospodarstw (posiadających własny dochód) w 70,3% były źródła niezarobkowe, czyli nie związane z pracą. Wśród gospodarstw rodzinnych odsetek ten wyniósł 64,7%, wśród gospodarstw jednoosobowych – 85,1%. Dochody z pracy stanowiły główne źródło środków utrzymania tylko w 29,7% omawianej populacji gospodarstw domowych.

Źródłami dochodu o relatywnie najwyższej wartości są dochody z pracy najemnej oraz niektóre świadczenia z ubezpieczenia społecznego – emerytura i renta (z tytułu niepełnosprawności lub rodzinna). Mediana przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę w gospodarstwach domowych utrzymujących się głównie z tych źródeł wyniosła w badanym okresie 360 zł (przy przeciętnym dochodzie badanych gospodarstw 220 zł).

Takimi źródłami dochodów – mającymi przy tym walor trwałości i względnej stabilności, mogło dysponować jednak tylko 12,1% gospodarstw domowych – 0,6% jednoosobowych i 20,4% wieloosobowych.

Jan Szarek - US Kraków