Polska droga mleczna

Przeczytaj także: Branża mleczarska: szanse i zagrożenia

Marco Polo podczas pobytu w Mongolii pod koniec XIII w. był podobno świadkiem produkcji mleka odtłuszczonego w słońcu, którego efektem była substancja, „rodzaj pasty”. W cywilizacji białego człowieka trzeba było czekać ponad pięć wieków, aby w 1802 r. światło dzienne ujrzała technologia białego proszku opracowana przez Osipa Krichevsky’ego, rosyjskiego lekarza. Jednak komercyjna produkcja mleka w proszku, za sprawą rosyjskiego chemika Dirchoffa, ruszyła dopiero w 1855 r.

Sklepy z pijalnią mleka

Na naszych terenach produkcję mleka w proszku rozpoczął pod koniec XIX w. Karol Jan Henneberg, brat Juliusza i Wilhelma, którzy prowadzili w Warszawie (od 1856 r.) wytwórnię platerów. Zakłady mleczarskie Karola Henneberga (powstały w 1876 r.) miały swoją pierwszą siedzibę w Warszawie przy ul. Królewskiej 21. Karol Henneberg, pruski kupiec i przemysłowiec, w majątku koło Mińska Mazowieckiego hodował wysokomleczne krowy, miał także młyn, gorzelnię, wytwórnię wód gazowanych i piekarnię.

Zakłady Mleczarskie Karola Henneberga miały początkowo dwa sklepy: przy ul. Rymarskiej 2 i ul. hr. Berga 2 (obecnie ul. Traugutta), a biuro firmy mieściło się przy ul. Szpitalnej 6, późniejszej posesji Emila Wedla. W 1890 r. mleczarnia została przeniesiona do nowych zabudowań przy ul. Koszykowej 25: „Prostokątne podwórze zostało zabudowane jedno- i dwupiętrowymi pawilonami fabrycznymi. Za nimi usytuowano stajnie i wozownie, wybielone grubą warstwą wapna, zgodnie z ówczesnymi wymaganiami sanitarno-higienicznymi. Wewnątrz pawilonów umieszczono zlewnię i rozlewnię mleka z centryfugą, kefirownię, serownię, a na piętrze myjnię butelek, pakownię i maleńkie laboratorium analityczne. W miarę upływu lat sieć sklepów rozrastała się, wszystkie pełniły również rolę pijalni mleka, gdzie można było także zjeść bułkę z masłem lub serem, a nawet zamówić gorące naleśniki” („Tygodnik Ilustrowany” w nr 40 z 1909 r.). Nadzór nad higieną przetwórstwa sprawował dr Roman Szpikowski, bakteriolog.

Protoplaści kobiety pracującej

To Karol Jan Henneberg (syn Karola Augusta) na przemysłową skalę zapoczątkował w Warszawie produkcję mleka w proszku dla niemowląt, znanego pod nazwą Albuminoza Henneberga: „Albuminoza Henneberga. Pierwszy i jedyny krajowy przetwór odżywczy nie zawierający żadnych składników sztucznych. Najodpowiedniejszy pokarm dla dzieci nawet w najwcześniejszym okresie życia, mogący zastąpić mleko i wszelkie inne pokarmy. Albuminoza wpływa na szybki przyrost wagi, ułatwia ząbkowanie i wzmacnia mięśnie i kości, usuwając w ten sposób bardzo rozpowszechnioną krzywicę. Jako pokarm najłatwiej strawny i bardzo pożywny, Albuminoza nadaje się również dla osób wszelkiego wieku, osłabionych długotrwałą chorobą, dla chorych na niedokrwistość, gruźlicę i wycieńczenie z jakichkolwiek bądź powodów. Będąc pożywieniem nader smacznem, Albuminoza nadaje się jako dodatek do wszelkich potraw i napojów. Cena kop 40. Żądać we wszystkich aptekach, składach aptecznych i większych handlach kolonjalnych” („Tygodnik społeczny literacki i naukowy”, nr 27 z 12.07.1907 r.).

Nie mniejszym sukcesem Karola Henneberga było wprowadzenie stałej dostawy butelkowanego mleka do domu konsumenta w Warszawie. Irena Kwiatkowska, roznosicielka mleka butelkowanego w jednym ze swoich wcieleń „kobiety pracującej, która żadnej pracy się nie boi” w serialu „Czterdziestolatek”, była spadkobierczynią tej tradycji.
Zakłady mleczarskie Karola Henneberga sprzedawały także naturalne mleko, masło, kefiry, śmietankę, śmietanę, sery i jaja z własnej hodowli kur.

Czas mijał i na swojego spadkobiercę K. Henneberg wyznaczył najmłodszego syna Adolfa, Romualda (1874-1937), który przejął również majątek ziemski i nieruchomości pozawarszawskie w Bestwinach i Pogorzelu. Wykształcony, po praktyce w zakładach ojca, szedł z duchem czasu. Kiedy pojawiły się mleczarnie parowe postanowił stawić czoła konkurencji i unowocześnić własny zakład. Zaangażował nowego dyrektora zarządzającego Romana Rekierta, zainstalował automatyczną centryfugę, chłodnię solankową obniżającą temperaturę mleka do 2-4 stopni C, homogenizatory systemu Gaulina sprowadzone z Paryża, rotacyjną kadź do mechanicznego mycia butelek po mleku – 100 szt./godz., kapslarkę zamykającą hermetycznymi kapslami aluminiowymi jednocześnie 1200 butelek.

W polskie ręce

Laboratorium techniczno-analityczne, nadzorowane przez właściciela Adolfa R. Henneberga, mogło śmiało konkurować z podobnymi z zachodniej Europy. Jednak modernizacja i inwestycje okazały się niezmiernie kosztowne, a założone roczne obroty nieosiągalne. Zakład znalazł się u progu bankructwa i pod koniec 1909 r. został sprzedany Romanowi Rekiertowi i ziemianinowi Henrykowi Koźmińskiemu. Nowa firma miała nazwę Roman Rekiert i Ska. Spółka przejęła 15 sklepów firmowych przy ul.: Koszykowej 25 (przy mleczarni), Wspólnej 67, Kruczej 24, Al. Ujazdowskich 29, Senatorskiej 37, Karmelickiej 17, Freta 19, Chłodnej 2 róg Białej, Czerniakowskiej 114a, Bednarskiej 6, Targowej 39a (Praga), Solec 79, Siennej 5, Elektoralnej 14 i Wspólnej 15.

Mleczarnia nadal dostarczała wyroby do domów warszawiaków. Przed wybuchem I wojny światowej butelka kefiru kosztowała 8 kop. w abonamencie. Mleczarnia przetrwała do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie ocalałe zabudowania zostały znacjonalizowane, tak jak fabryka platerów Braci Hennebergów.

Nazwisko rodu Hennebergów zaznaczyło się też, choć w zupełnie inny sposób, w latach II wojny światowej: najmłodszy syn Adolfa Romualda, Zdzisław Karol Henneberg (1911–1941), został wojskowym pilotem, asem myśliwskim, był dowódcą słynnego Dywizjonu 303, uczestniczył w Bitwie o Anglię, poległ podczas lotu bojowego nad Francją.
Adolf Henneberg, po sprzedaży mleczarni, osiadł wraz z rodziną w odziedziczonym po ojcu Nowodworze. Z czworga jego dzieci najdłużej żył jego najstarszy syn – Wacław Henneberg – do 1964 r. (był z wykształcenia agronomem).