Unia Europejska - geneza powstania

Przeczytaj także: Społeczeństwo informacyjne, globalizacja i innowacje a inteligentny rozwój

Przekształcenia polityczne i ekonomiczne trwające w ciągu XIX wieku i doświadczenia I wojny światowej zaowocowały nowym myśleniem o integracji europejskiej, innym niż próby zjednoczenia podejmowane wcześniej. Wiodące hasła dotyczące integracji politycznej, gospodarczej i kulturalnej głoszone były w oparciu o zasady demokratyzmu i suwerennych decyzji poszczególnych państw. W wyniku II wojny światowej ukształtowany został nowy układ sił w Europie. Europa Zachodnia straciła swoją pozycję dotychczasowego politycznego i gospodarczego centrum świata na rzecz Stanów Zjednoczonych. Obecny kształt polityczny i gospodarczy Europy ukształtowany po II wojnie światowej ukazuje organizm połączony wieloma więziami a zarazem odrębność narodową w granicach państwa.

W 1947 r. Belgia, Holandia i Luksemburg podpisały porozumienie, przewidujące utworzenie unii celnej (Belgia i Luksemburg już od 1921 r. współpracowały na rzecz utworzenia Ekonomicznej Unii Belgijsko – Luksemburskiej, tzw. Beluksu), które w 1958 r. zostało zastąpione przez układ w sprawie utworzenia Unii Ekonomicznej Beneluksu. W 1948 r. trzy kraje Beneluksu oraz Francja i Wielka Brytania utworzyły tzw. Pakt Brukselski, organizację głównie o charakterze militarnym.

W 1947 r. Stany Zjednoczone wystąpiły z planem udzielenia pomocy krajom Europy Zachodniej w odbudowie ich gospodarki. Przedstawiony Plan Pomocy Europie (European Recovery Program), zwany potocznie planem Marshalla, przewidywał udzielenie kredytów amerykańskich, pod warunkiem jednak, że państwa uczestniczące w tym planie opracują wspólny program odbudowy i rozwoju swoich gospodarek oraz podziału tych kredytów. Reakcją państw zachodnioeuropejskich było utworzenie 16 kwietnia 1948 r. Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organization for European Economic Cooperatin – OEEC ), która miała być niejako łącznym partnerem Stanów zjednoczonych w realizacji planu Marshalla. Członkami OEEC była 16 państw Europy Zachodniej, amerykańska, brytyjska i francuska strefa okupacyjna Niemiec ( RFN przystąpiła do OEEC w 1949 r. ) oraz Triest. Członkami stowarzyszonymi były: Kanada, Stany Zjednoczone ( oba te państwa od 1950 r. ) i Jugosławia ( od 1955 r. ). Finlandia od 1957 r. brała udział w pracach OEEC w charakterze obserwatora. Państwa socjalistyczne, chociaż były zaproszone do udziału w planie Marshalla, nie przystąpiły do OEEC przede wszystkim ze względu na warunki stawiane przez Stany Zjednoczone krajom korzystającym z ich pomocy (kontrola i uzależnienie gospodarcze) oraz presję wywieraną na nie przez ZSRR.

W 1949 r. została utworzona organizacja o kompetencjach ogólnych – Rada Europy, której członkami założycielskimi były: Belgia, Dania, Holandia, Francja, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy.

W 1949 r. z inicjatywy USA powołano do życia Organizację Paktu Północnego Atlantyku – North Atlantic Treaty Organization (NATO), do której weszły: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Wielka Brytania, Włochy Kanada i Stany Zjednoczone.

W tych okolicznościach Robert Schumann, francuski minister spraw zagranicznych, wystąpił w 1950 r. z memorandum dotyczącym utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Istota zgłoszonego przez Schumanna planu, sprowadzała się do poddania całości produkcji podstawowych i strategicznych gałęzi przemysłu Francji i RFN – górnictwa węgla oraz hutnictwa żelaza i stali – kontroli międzynarodowej sprawowanej w ramach ponadnarodowej organizacji, do której mogły przystąpić również inne państwa i która stanowić miała początek, a także jeden z elementów integracji europejskiej. W ten sposób Francja chciała zminimalizować niebezpieczeństwo odrodzenia się nieuniknionej ekspansji gospodarczej i militarnej Niemiec. Utworzenie wspólnego rynku węgla, rud żelaznych i złomu nastąpiło już 10 lutego 1953 r., wspólnego rynku stali – 1 maja 1953 r. Włączenie do wspólnego rynku stali specjalnych nastąpiło 1 sierpnia 1954 r. Cały okres przejściowy zakończył się 9 lutego 1958 r.

EWWiS miała być instytucją wykraczającą swym charakterem poza tradycyjne ramy międzynarodowej organizacji. Zwolennicy federalizmu podkreślają jej ponadpaństwowy charakter. Czyni to również sam układ w sprawie EWWiS. Nie ulega wątpliwości, że uprawnienia organów administracyjnych tej organizacji: Wysokiej Władzy, a może jeszcze bardziej Trybunału, stanowiły w wielu aspektach zupełne novum, nie spotykane dotychczas w innych organizacjach międzynarodowych. Mamy tu również do czynienia z bardzo dużym ograniczeniem suwerenności państw członkowskich poprzez delegowanie organom Wspólnoty wielu uprawnień właściwych władzy państwowej.