Same przepisy prawne nie zlikwidują smogu

Przeczytaj także: UOKiK sprawdził maski antysmogowe i czujniki czadu

Dwaj główni winowajcy zanieczyszczenia powietrza w Europie to transport drogowy i branża grzewcza, przy czym ten pierwszy wadzi głównie w Europie Zachodniej, a drugi - w Europie Wschodniej i Środkowej. Polska należy niestety do niechlubnej czołówki krajów z największym zanieczyszczeniem, a walka ze smogiem kosztuje nas 111 mld zł rocznie.

– W Polsce narażonych na oddziaływanie smogu jest aż 99 proc. mieszkańców miast. Odpowiedzialne za jego stężenie są natomiast sposoby ogrzewania – głównie piece i kotły. W walce ze smogiem nie pomaga także wciąż niski poziom świadomości ekologicznej i niewystarczające wsparcie ze środków publicznych – mówi Irena Pichola, Partner, lider zespołu ds. zrównoważonego rozwoju w Polsce i Europie Środkowej, Deloitte.

Według analizy Komisji Europejskiej w 2020 r całkowite koszty zewnętrzne związane z oddziaływaniem smogu na zdrowie we wszystkich państwach członkowskich UE wyniosły pomiędzy 243 mld EUR a 775 mld EUR. Mimo że unijna prognoza wskazuje zauważalny trend spadkowy od 2010 r., w nadchodzących latach poprawa będzie następowała znacznie wolniej. Dlatego też dotychczasowy scenariusz działania bez wprowadzania dodatkowych zmian wiąże się z utrzymującym się wysokim kosztem efektów zewnętrznych szacowanych od 224 mld EUR do 749 mld EUR w 2025 r., co będzie stanowiło poprawę o jedynie 5–8 proc. w stosunku do roku 2020.

Obecnie wzrost gospodarczy w gospodarkach rozwiniętych nie jest już napędzany użytkowaniem ziemi, wykorzystywaniem zasobów naturalnych niskiej wartości czy niewykwalifikowanej siły roboczej. Innymi słowy, obserwowany postęp w zaawansowanych gospodarkach nie jest osiągany kosztem większego wykorzystania energii czy zanieczyszczenia powietrza na jedną jednostkę PKB. Chcąc jednak osiągnąć znaczny sukces w walce ze smogiem w ciągu najbliższych kilku lat nie wystarczy polegać na samym wzroście PKB. Istotne są również przyzwyczajenia i nawyki, świadomość społeczna oraz techniczne możliwości – np. odpowiednia infrastruktura w kontekście transportu czy ogrzewania. Ponadto, z analizy ekonometrycznej Deloitte na próbie 67 miast w UE wynika, że największe efekty w walce smogiem można osiągnąć poprzez inwestycje w odnawialne źródła energii.

Stosując te wszystkie narzędzia, według symulowanego ostrożnego scenariusza, przygotowanego przez ekspertów Deloitte, obywatele Unii Europejskiej w latach 2018–2025 mogliby zaoszczędzić 183 mld EUR, czyli odpowiednik w wysokości 1,2 proc. przewidywanego PKB w 28 państwach członkowskich UE w 2018 r.

Wyzwanie dla nowych władz samorządowych

Do osiągnięcia znaczących wyników na poziomie gmin wymagane jest stanowcze zobowiązanie na szczeblu krajowym. Kluczowe zwłaszcza jest przyznawanie środków na inwestycje w infrastrukturę i wdrożenie spójnych polityk. Polityka państwa może pomóc w pokonaniu nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku, które przyczyniają się do pogorszenia problemu zanieczyszczeń. Wprowadzone programy termomodernizacyjne przewidujące wsparcie publiczne dla mniej zamożnych to dobry przykład niezbędnej współpracy pomiędzy władzami krajowymi a lokalnymi.

Gminy mogą wybierać z coraz większego katalogu działań, które mogą mieć znaczny wpływ na jakość powietrza na obszarach miejskich. Zaliczamy do nich m.in: ograniczenia względem prywatnych pojazdów silnikowych, polepszenie jakości i dostępności niskoemisyjnego transportu publicznego, inwestycje w niskoemisyjne systemy ogrzewania, planowanie przestrzenne oraz zarządzanie.

- Szczególnie teraz, po wyborach samorządowych, kiedy nowi włodarze będą planować działania w swoich gminach i miastach, ważne jest by kontynuowali dotychczas podjęte działania. Zastosowanie podejścia systemowego - od rozpoznania źródeł problemu po wprowadzenie mechanizmów finansowania niezbędnych inwestycji sprzyja osiągnięciu zakładanych celów. W świecie ograniczonych zasobów i nieograniczonych potrzeb każda decyzja dotycząca inwestycji powinna zostać poparta najlepszą dostępną wiedzą i rzetelnym zestawem danych, nie bez znaczenia jest także wykorzystanie nowych technologii i oparcie się na najlepszych dostępnych prognozach. - mówi Agnieszka Dawydzik, Menedżer w Zespole ds. Sektora Publicznego, Deloitte.

Kluczowym elementem skutecznych polityk zwalczania zanieczyszczenia powietrza jest także współpraca z sektorem prywatnym. Ogólną korzyść dla społeczeństwa mogą zwiększyć inwestycje publiczne w poprawę innowacyjnych rozwiązań. Samorządy lokalne i gminne mogą wspomagać współpracę partnerską pomiędzy rządem, centrami badań a branżą.

Rozwijanie świadomości ekologicznej

Autorzy raportu zwracają uwagę, że władze państwowe mogą odgrywać kluczową rolę w tworzeniu środowiska sprzyjającego innowacyjności w zakresie „czystych” technologii w transporcie i ogrzewaniu. Kluczowe są tu inwestycje oraz pomoc w pokonywaniu barier, ale także inteligentne sposoby zapobiegania niszczeniu środowiska. Rozporządzenia środowiskowe mają formę nakazów, narzucają standardy działania, co w połączeniu z ograniczonymi możliwościami firm, zniechęca do stosowania innowacyjnych rozwiązań.

– Systematycznie zwiększa się świadomość dotycząca środowiska i jego ochrony. To też daje szansę innowacyjnym inwestycjom. Wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia spada zużycie energii czy wody, rośnie natomiast angażowanie się w kwestie środowiskowe. Brak świadomości czy wiedzy w połączeniu z niewystarczającymi możliwościami technologicznymi stoi natomiast na przeszkodzie wykorzystywania odnawialnych źródeł energii – mówi jeden z autorów raportu, Damian Olko, ekspert w zespole ds. zrównoważonego rozwoju w Polsce i Europie Środkowej, Deloitte.