Gospodarka nie da sobie rady bez pracowników po 50-tce

Przeczytaj także: Rynek pracy 50+. Fakty kontra teoria

Starzenie się społeczeństwa to obecnie jeden z najpoważniejszych problemów demograficznych. U jego podstaw leży spadek wskaźnika urodzeń, coraz wyższa oczekiwana długość życia oraz migracje. Statystyki pokazują, że dziś już niemal co piąty Europejczyk (19,2 proc.) ma ponad 65 lat, a nasza dzietność nieustannie pikuje. Przewidywania OECD wskazują, że odsetek ludzi starszych w naszym kraju (określony jako stosunek liczby osób powyżej 65 roku życia do liczby osób w wieku 20-64 lat) podskoczy na przestrzeni kolejnych trzydziestu lat do 63 proc. (w 2050 r). Dla porównania, w 2012 roku było to 22 proc.

Staje się zatem jasne, że nadszedł najwyższy czas, aby zastanowić się nad sposobami radzenia sobie z niedoborami kompetencji na rynku pracy i wykorzystania umiejętności, którymi legitymują się pracownicy po 50-tce. Dlatego druga edycja Inovantage dotyczy zjawiska starzenia się społeczeństw - w kontekście zatrudnienia, edukacji i ekonomii.

Rynek pracy z niedoborem „świeżej krwi”

- Demografia jest jednym z kluczowych wskaźników kształtujących rynek pracy – mówi Anna Wicha, Dyrektor Generalny Adecco Poland. - Warunkuje zarówno dostęp do młodych pracowników, jak i liczbę ludzi na emeryturze, których państwo utrzymuje w ramach powszechnego systemu ubezpieczeń. Niestety dane demograficzne w Polsce wskazują, że od lat powojennych dzietność wyraźnie spada. Od niemal 30 lat nie osiągnęła wartości „2” – niezbędnej do zastępowania pokoleń. Co więcej, od transformacji ustrojowej ilość dzieci przypadających na rodzinę spada. W 1990 wskaźnik dzietności wynosił 1,989, w 2000 roku wynosił 1,376 a w 2015 roku 1,289 – dodaje.

Kluczowym wyzwaniem, które stoi przed starzejącą się Europą jest maksymalnie efektywne wykorzystywanie dostępnej siły roboczej. Do osiągnięcia tego celu niezbędne jest zintensyfikowanie działań w kilku obszarach – wskazują autorzy raportu. To m.in. wydłużanie karier i zapewnianie elastycznych rozwiązań wspierających zatrudnianie osób starszych, propagowanie idei lifelong learning, zapewnianie stabilności i podwyższanie standardów życia w okresie późnej dorosłości.

- Gospodarki krajów starzejących się, bez wątpienia, cierpią. Brak zastępowalności pokoleń ma dwa główne negatywne skutki – malejącą grupę osób zdolnych do pracy i rosnącą grupę tych, którzy pobierają emerytury. Pracodawcom trudniej o ręce do pracy, co wstrzymuje rozwój i dodatkowo wzmaga presję płacową – tłumaczy Anna Wicha.

Bez starszych pracowników – nie damy rady

Eksperci The Adecco Group skupili się na wskazaniu w jaki sposób kraje, w których starzenie się społeczeństw staje się wyzwaniem, mogą starać się o wydłużenie karier zawodowych. Wymaga to utrzymania wysokiego potencjału zatrudnienia starzejącej się siły roboczej. Możliwość zatrudnienia to połączenie zdolności do pracy i polityki (polityka zatrudnienia i dezaktywizacji, edukacja i zabezpieczenia społeczne). Zdolność do pracy jest z kolei kombinacją czynników zaczynających się od stanu zdrowia, poprzez posiadane kompetencje, a kończąc na środowisku pracy. Wszystkie te aspekty są indywidualnie hierarchizowane z uwzględnieniem kontekstu społecznego, np. sytuacji rodzinnej.

- Niestety, zgodnie z dość szeroko rozpowszechnionym stereotypem, ludzie po osiągnięciu pewnego wieku stają się nieproduktywni, mało użyteczni w pracy i stanowią obciążenie socjalne. Takie przeświadczenie może prowadzić do przedwczesnej dezaktywacji zawodowej niezależnie od faktycznej sprawności psychofizycznej człowieka – mówi dr Magdalena Pakuła, specjalista lifelong learning, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wielu pracodawców kierując się przeświadczeniem o homogeniczności populacji osób 55+, nie chce ich zatrudniać uważając, że są nieproduktywne, pracujące wolniej. Koniecznością jest obecnie podejmowanie bardzo intensywnych działań zmierzających do zwiększenia aktywności zawodowej osób na przedpolu emerytalnym i ich późniejszego wychodzenia z rynku pracy. Służą temu dobre praktyki i projekty związane z podnoszeniem kompetencji i zdolności adaptacyjnych pracowników, doradztwem, promowaniem korzyści z zatrudniania pracowników 55+. Należy dążyć do zwiększenia udziału takich osób w różnych formach kształcenia ustawicznego – dodaje.

Najwyższy czas na działanie

W raporcie przygotowanym przez The Adecco Group wyróżniono kilka kluczowych czynników, które mogą przyczynić się do osiągnięcia celu, jakim jest dłuższe utrzymywanie osób starszych na rynku pracy:

• Stworzenie odpowiednich i zyskanie społecznej akceptacji dla imigracji
• Przekształcenie zasad ochrony pracy w taki sposób by umożliwić pracodawcom elastyczność w zatrudnieniu.
• Zachęcanie do dostosowywania płac poprzez obniżanie lub różnicowanie płac minimalnych.
• Zwiększenie podaży pracy w regionach o niskich wynagrodzeniach poprzez dostosowanie poziomu świadczeń.
• Dopasowanie zasad dotyczących bezrobocia i świadczeń emerytalnych, aby zachęcić starszych pracowników do kontynuowania pracy.
• Opracowanie systemu zachęt do szkolenia starszych pracowników.

- Z socjologicznego punktu widzenia, najważniejszym elementem pełnego i efektywnego wykorzystania potencjału osób starszych oraz przeciwdziałaniu ich wykluczeniu cyfrowemu, jest walka ze stereotypami i blokadami wewnętrznymi – tłumaczy Krzysztof Martyniak, socjolog z Uniwersytetu Warszawskiego. - Osobom w wieku 55 czy 65 lat najczęściej nie brakuje predyspozycji intelektualnych do wykonywania zawodu z sektora IT. Jedynym problemem jest fakt, że rewolucja technologiczna zastała ich na późniejszym etapie życia, często po zakończeniu edukacji – dodaje.

Eksperci podkreślają również inną rolę wydłużania karier zawodowych, wykraczającą daleko poza sferę sferę gospodarczą.

- Rozpatrywanie procesu starzenia się w płaszczyźnie indywidualnej nieodłącznie wiąże się z analizowaniem trudności towarzyszących tej fazie życia - tłumaczy Magdalena Pakuła. - Zakończenie kariery zawodowej oznacza zazwyczaj pogorszenie sytuacji materialnej człowieka i obniżenie prestiżu społecznego, a zatem utratę istotnych wartości będących źródłem poczucia satysfakcji i zadowolenia z jakości życia. Praca zawodowa zaspokaja nie tylko potrzeby ekonomiczne, ale także ważne potrzeby psychospołeczne – dodaje.

- Pracodawcy – pod presją rynku – w końcu zaczęli dostrzegać jak wielką wartość dla organizacji mogą stanowić osoby w wieku 55+. Ich siła to nie tylko doświadczenie zawodowe. Bardzo istotne może okazać się także podejście do pracy – nieco inne niż to reprezentowane przez późniejsze pokolenia. Chęć stabilizacji, lojalność czy dokładność predysponują starszych pracowników nie tylko do stanowisk kierowniczych, ale – może przede wszystkim – ról mentorskich w firmach zdominowanych przez zorientowanych bardziej na własny rozwój millennialsów – podsumowuje Anna Wicha.