Zwolnienie młodych z PIT, czyli 2,5 mld zł, które zapłacą inni?

Przeczytaj także: Sejm: ulgi prorodzinne do komisji

• Przedstawiona przez rząd diagnoza problemu jest błędna – w Polsce większym problemem od bezrobocia osób młodych jest niska stopa zatrudnienia osób gorzej wykształconych. Dlatego, zamiast obniżać opodatkowanie osób młodych, bez względu na ich wykształcenie i perspektywy, należy przede wszystkim zmniejszyć opodatkowanie najniższych dochodów, by wciągnąć na rynek osoby obecnie bierne zawodowo.
• Młodych na rynku pracy można podzielić przynajmniej na trzy ważne grupy: 15-19 lat, kobiety 20-24 lata i mężczyźni 20-24 lata. W pierwszej grupie, 15-19 lat, mamy jedną z najniższych stóp za-trudnienia w Unii Europejskiej. Prawdopodobnie przyczyną jest restrykcyjna regulacja pracy nieletnich. W drugiej grupie, kobiet 20-24 lat, mamy relatywnie niską stopę zatrudnienia na tle UE. Powód to niedostateczna dostępność usług opieki nad dziećmi. W trzeciej grupie, mężczyzn 20-24 lat, stopa zatrudnienia nie odbiega znacząco od zatrudnienia mężczyzn w starszych grupach wieku. Znaczenie zwolnienia z PIT dla pierwszej i drugiej grupy będzie niewielkie, podczas gdy trzecia grupa takiego zwolnienia nie potrzebuje.
• Zwolnienie osób młodych z PIT nie rozwiązuje żadnego istotnego problemu, jest drogie i na dodatek obniża dochody finansów publicznych o 2,5 mld zł rocznie. Oznacza to, że aby sfinansować ten ubytek będzie trzeba od pozostałych podatników pozyskać o ponad 100 zł więcej rocznie.

Adam Smith pisząc o podatkach wskazywał, że powinny one być równe i proporcjonalne do możliwości podatnika (The subjects of every state ought to contribute towards the support of the government, as nearly as possible, in proportion to their respective abilities). Tymczasem cenzus wieku w żaden sposób nie jest związany z możliwościami poszczególnych osób. Z jednej strony są dobrze zarabiający 25-latkowie, którzy od razu po studiach informatycznych czy finansowych niemal od razu zaczynają dobrze zarabiać, a z drugiej strony są mniej zdolne, gorzej wykształcone osoby powyżej 26. roku życia, z których część zarabia niewiele więcej niż pensję minimalną. Trudno uzasadnić zwolnienie z PIT młodego warszawiaka, który zarówno dzięki własnym zdolnościom, ale też dobrze sytuowanym i wykształconym rodzicom z łatwością skończył studia, dzięki którym już w wieku 25 lat zarabia prawie 6 tys. zł netto z PIT, podczas gdy niewiele starsza osoba na biedniejszych obszarach kraju, bez tak silnego wsparcia z domu, zarabiając nawet 3 razy mniej wciąż będzie musiała płacić PIT.

Wprowadzone rozwiązanie jest błędnie motywowane problemem z wysokim bezrobociem osób młodych. W przypadku osób młodych stopa bezrobocia, liczona jako iloczyn liczby bezrobotnych oraz sumy pracujących i bezrobotnych jest wyjątkowo mylącym wskaźnikiem. W sytuacji gdy większość takich osób się uczy, liczba pracujących jest bardzo niska, co prowadzi do małego mianownika i w efekcie wysokiej stopy bezrobocia. Znacznie lepszym wskaźnikiem sytuacji na rynku pracy osób młodych jest stopa zatrudnienia, która pokazuje, jaki odsetek osób w danym wieku pracuje. Stopa zatrudnienia osób w wieku 15-24 lokuje Polskę mniej więcej w połowie stawki UE, istnieje zatem pole do poprawy, ale jest ono ograniczone.

Nie sposób w tym miejscu nie zaznaczyć, że rząd PiS blokując przyspieszenie rozpoczęcia edukacji szkolnej dzieci o rok opóźnił też w przyszłości wejście przez nich na rynek pracy. Zdecydowanie większym problemem w Polsce niż niska stopa zatrudnienia osób młodych jest niska stopa zatrudnienia osób gorzej wykształconych. Jeśli chodzi o osoby z wykształceniem podstawowym, to ich stopa zatrudnienia w Polsce jest trzecią najniższą w całej UE; w przypadku osób z wykształceniem średnim jest niewiele lepiej. Należy przy tym pamiętać, że wykształcenie jest tylko pewnym przybliżeniem szeroko rozumianego kapitału ludzkiego – zdolności, ukończonych studiów, doświadczenia zawodowego. Problemem Polski jest nieumiejętność wciągnięcia na rynek pracy mniej produktywnych pracowników. Jedną z istotnych barier pozostaje w tym przypadku kształt klina podatkowego, czyli łącznego obciążenia wynagrodzeń składkami ZUS, NFZ i PIT. W Polsce klin podatkowy jest niemal płaski i wynosi ok. 40% zarówno dla osób zarabiających pensję minimalną, jak i kilkakrotność średniej krajowej. Jest to szczególnie problematyczne w przypadku osób mniej produktywnych (czyli w uproszczeniu gorzej wykształconych), dla których może to stanowić czynnik zniechęcający do wejścia na rynek pracy.

Zwolnienie młodych z PIT będzie kolejnym drogim, ale nieprzemyślanym instrumentem wsparcia aktywności zawodowej. Obecnie z preferencji korzystają studenci, którzy przy umowach zlecenia są zwolnieni ze składek ZUS. To również jest rozwiązanie niesprawiedliwe, bo zmniejsza opodatkowanie osób, które w większości lepiej sobie poradzą na rynku pracy niż nieuczące się osoby z wykształceniem podstawowym czy średnim, które muszą płacić składki.

Młodych na rynku pracy można podzielić przynajmniej na trzy ważne grupy: 15-19 lat, kobiety 20-24 lata i mężczyźni 20-24 lata. W pierwszej grupie wiekowej 15-19 lat, stopa zatrudnienia wynosi w Polsce zaledwie 4,9% wobec średniej UE 15,6% w 2018 roku - to 5. najgorszy wynik na 28 państw członkowskich UE. Prawdopodobnie przyczyną jest restrykcyjna regulacja pracy nieletnich. W drugiej grupie, kobiet 20-24 lat, stopa zatrudnienia jest relatywnie niska, luka w stosunku do najwyższej stopy zatrudnienia w tej grupie w UE wynosi aż 25 pkt. proc. Powodem jest niedostateczna dostępność usług opieki nad dziećmi. W trzeciej grupie, mężczyzn 20-24 lat, stopa zatrudnienia jest już relatywnie wysoka. Pozostaje co prawda jeszcze 13 pkt. proc. niższa od najwyższej stopy zatrudnienia w tej grupie w UE, to tyle co wśród mężczyzn w wieku 50-54 lat. Zwolnienie młodych z PIT nie rozwiązuje problemów pierwszej i drugiej grupy, podczas gdy stopa zatrudnienia trzeciej już dzisiaj nie odbiega znacząco od starszych pracujących.

Jako FOR od lat postulujemy zmniejszenie opodatkowania osób o najniższych dochodach, niezależnie od wykształcenia czy wieku poprzez zdecydowany wzrost zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodu.

Zwolnienie młodych z PIT, choć nie rozwiązuje żadnego istotnego problemu, będzie rozwiązaniem kosztownym. Według szacunków Ministerstwa Finansów zmiany te obniżą dochody z PIT o ok. 2,5 mld zł i tej kwotę trzeba będzie poszukać w kieszeniach innych podatników, co średnio daje ponad 100 zł rocznie na podatnika PIT.

Dr Aleksander Łaszek, Rafał Trzeciakowski