Rynek pracy w pandemii. Gorzkie podsumowanie 2020 roku?

Przeczytaj także: Rynek pracy spowolnił, ale ofert pracy nie brakowało

Wraz z wybuchem pandemii życie zawodowe znacznej części Polaków uległo zmianie. I wprawdzie niektóre firmy nadal funkcjonowały tak, jak przed pandemią, to już inne zdecydowały się na błyskawiczne wprowadzenie pracy zdalnej. Nie brakowało i takich, które ograniczyły swoją działalność i w efekcie tego zamroziły rekrutacje pracowników. To oczywiście nie pozostało bez wpływu na sytuację kandydatów do pracy. Rynek pracy stanął w obliczu prawdziwej rewolucji.

Jak przekonuje Rafał Nachyna, Dyrektor Zarządzający Pracuj.pl, nie ma najmniejszych wątpliwości, że 2020 rok stanowił największe wyzwanie dla kandydatów i pracodawców od wielu lat.

2020 na tle ostatnich lat

Jak podają analitycy Pracuj.pl, na portalu między styczniem i grudniem 2020 zamieszczone zostały 542 593 oferty pracy. W perspektywie ostatnich pięciu lat aktywność pracodawców była niższa niż w 2019 i 2018 roku. Dane wskazują jednak na łagodniejszy spadek liczby ogłoszeń na portalu, niż prognozowany na początku pandemii koronawirusa przez część specjalistów ds. rynku pracy i HR.

Aktywność pracodawców w kwartałach

Specyfikę minionych 12 miesięcy i skalę trudności, jakie przyniosła pandemia, dobrze oddają dane dotyczące aktywności pracodawców w poszczególnych kwartałach. Wzrost liczby zachorowań i pierwszy lockdown wprowadzony mniej więcej w połowie marca sprawił, że firmy zamrażały wiele procesów rekrutacyjnych jeszcze w I kwartale.

Najmocniejszy wpływ COVID-19 na rynek ofert odczuć można było jednak w II kwartale, kiedy zamieszczono zaledwie 105 198 ogłoszeń, o 22% mniej niż w pierwszych trzech miesiącach roku. W najtrudniejszym momencie zamrożenia gospodarki spadki liczby ofert na Pracuj.pl miesiąc do miesiąca sięgały nawet blisko 50% (różnica między lutym i kwietniem 2020).

Jednocześnie jednak już koniec II kwartału przyniósł bardziej optymistyczne perspektywy dla rynku pracy. Wiązało się to oczywiście z odmrożeniem działalności większości branż i luźniejszymi restrykcjami. Sytuacja ta przełożyła się na odrodzenie rekrutacji w III kwartale, gdy opublikowano aż 152 851 ofert. Rekruterzy i kandydaci nadrabiali „zaległości” z minionych miesięcy, w których uczyli się rekrutacji w nowych warunkach.

W efekcie np. lipiec i sierpień, w minionych latach stanowiące okres lekkiego wakacyjnego spowolnienia aktywności pracodawców, należały w 2020 do miesięcy z największą liczbą ofert na Pracuj.pl.

IV kwartał upłynął na rynku pracy pod kątem drugiej fali pandemii i związanych z nią dodatkowych obostrzeń, budzących obawy z perspektywy rynku rekrutacji. Jednocześnie jednak liczba ofert na Pracuj.pl - choć nieznacznie niższa niż w III kwartale - utrzymywała się w tym czasie na wysokim poziomie, dalekim od spadków z pierwszego półrocza.

Pracodawcy wkroczyli w ten okres wyposażeni już w nowe narzędzia i procedury, wypracowane w poprzednich miesiącach. W efekcie w pierwszym półroczu 2020 ukazało się 44% wszystkich ofert na portalu w minionym roku, a w drugim półroczu – 56%. Dla porównania, w 2019 roku proporcja była odwrotna – 53% ofert pochodziło z I półrocza, a 47% - z drugiego.

Kogo rynek pracy poszukiwał w 2020 roku?

Podobnie, jak w ubiegłych latach, w 2020 roku na czele zestawienia najczęściej publikowanych ofert znalazły się te kierowane do specjalistów ds. handlu i sprzedaży. Stanowiły one co trzecie ogłoszenie na portalu (33%). To wynik, który może zaskakiwać, choćby w kontekście obostrzeń związanych z prowadzeniem sklepów w okresie pandemii. Mimo nowych wyzwań m.in. marketów wielkopowierzchniowych czy mniejszych podmiotów handlowych, popyt w sprzedaży utrzymał się na wysokim poziomie.

Na drugim miejscu zestawienia znalazła się obsługa klienta (18% ofert). W obliczu COVID-19 zaledwie 3-procentowy spadek udziału tej kategorii w ofertach rok do roku można uznać za przyzwoity wynik. Stacjonarne punkty obsługi klienta i centra kontaktu mierzyły się w pierwszych miesiącach pandemii z dużymi trudnościami. Jednak po początkowych turbulencjach znaczącej części firm zatrudniających specjalistów z tej kategorii udało się z sukcesem przenieść swoją działalność do modelu hybrydowego lub zdalnego – np. poprzez większy nacisk na obsługę online i telefoniczną. W zdalnej lub hybrydowej formie prowadzone były także procesy rekrutacyjne i onboardingowe.

Trzecia pozycja należy do ekspertów IT (14% ofert). Ta grupa specjalistów już na początku pandemii była w dużej części oswojona z rekrutacjami zdalnymi, ze względu na ich szczególnie dużą popularność w branży nowych technologii w minionych latach. Ułatwiało to działania rekruterom.

Jednocześnie jednak zarówno specjaliści IT, jak i kandydaci mierzyli się z rosnącym zapotrzebowaniem na ekspertów z paroletnim doświadczeniem, przy jednoczesnym spadku zainteresowania kandydatami na poziomie juniorskim. Próg wejścia do branży IT był więc trudniejszy niż wcześniej, co stanowiło wzmocnienie trendów, których stopniowy wzrost obserwowano jeszcze przed pandemią.

Największy wzrost liczby ofert w 2020 roku odnotowano w przypadku ogłoszeń kierowanych do specjalistów ds. nieruchomości, produkcji oraz handlu i sprzedaży. Największe spadki dotyczyły natomiast ekspertów z zakresu turystyki, HR, prawa i obsługi klienta – czyli specjalizacji wymienianych często wśród wyjątkowo mocno dotkniętych przez konsekwencje pandemii.

Które branże rekrutowały najczęściej?

Eksperci Pracuj.pl sprawdzili także, które branże najczęściej rekrutowały w 2020 roku. Najwięcej ofert, podobnie jak w 2019 roku, pochodziło od firm z sektora bankowości i finansów (11%). Na kolejnych miejscach znaleźli się pracodawcy z branż handlu B2C i sprzedaży detalicznej (9%), produkcji FMCG (9%), IT oraz handlu B2B i sprzedaży hurtowej (po 7%).

Warto zwrócić uwagę, że choć co trzecie ogłoszenie na portalu dotyczyło specjalistów ds. handlu i sprzedaży, z firm o tym profilu (B2B i B2C) pochodziło tylko 16% ofert – o 3% mniej, niż w minionym roku. Oznacza to, że choć sami sprzedawcy nie mogli w 2020 narzekać na spadki ofert, to pandemia miała przełożenie na zauważalnie mniejszą aktywność rekrutacyjną firm z branży handlowej.

Gdzie poszukiwano pracowników?

Co piąte ogłoszenie na Pracuj.pl w 2020 roku pochodziło od firm z województwa mazowieckiego (21% ofert na portalu). Choć utrzymało ono pozycję zdecydowanego lidera, jego udział w całej puli ogłoszeń zmalał w minionych 12 miesiącach o aż 4% i był najniższy od 2013 roku.

Obok stołecznego województwa najsilniejszą pozycję utrzymały te znajdujące się w południowej Polsce: dolnośląskie, śląskie i małopolskie (9%), a obok nich wielkopolskie (9%). Na kolejnych pozycjach znalazły się pomorskie (7%) i łódzkie (6%). Ogółem dane Pracuj.pl wskazują na wciąż utrzymującą się dominującą pozycję Mazowieckiego, sporą aktywność firm z południowej Polski oraz nieco mniejszą – przedsiębiorstw z województw w centrum i na północy kraju.

Jak aktywni byli kandydaci w 2020 roku?

Nowością w tegorocznym „Rynku Pracy Specjalistów” jest zestawienie kategorii ofert, pod którymi kandydaci wykazywali się największym wzrostem zaangażowania rok do roku. Przedstawione zostały w nim wybrane kategorie, pod którymi wyraźnie wzrosła średnia liczba użytkowników klikających w pole „aplikuj” zamieszczone w ofertach na Pracuj.pl.

W ogólnym ujęciu kandydaci wykazywali się wyraźnie większym zaangażowaniem pod ofertami, niż w minionych latach. Wyniki w dużym stopniu potwierdzają wyzwania zawodowe grup szczególnie dotkniętych przez kolejne fale pandemii i zamrożenie części branż. Widoczne było także zainteresowanie kategoriami zawodów, które uchodzą za bezpieczne i stabilne - przede wszystkim wszelkimi ofertami pracy w branży nowych technologii.

Regularny wzrost zaangażowania rekrutacyjnego kandydatów rok do roku zaobserwować można było przez całe ostatnie 12 miesięcy w takich kategoriach, jak m.in. obsługa klienta, call center, administracja biurowa, administracja IT, programowanie, internet/ecommerce, HR, łańcuch dostaw czy praca fizyczna, a także marketing, reklama i PR.

Szczególne wzrosty przyniosła pierwsza fala pandemii – dwukrotnie lub nawet trzykrotnie bardziej aktywni pod ofertami między kwietniem i czerwcem 2020 byli kandydaci z kategorii administracji biurowej, call center, energetyki, hotelarstwa, internet/ecommerce, programowania, obsługi klienta, prawa, reklamy, transportu, pracy fizycznej czy zdrowia/urody.

Rekrutacje zdalne i praca zdalna w 2020 roku

Co oczywiste, miniony rok upłynął pod kątem wyraźnego wzrostu znaczenia zdalnej pracy i rekrutacji – czego dowodzą także dane Pracuj.pl. Oznaczenia ofert związanych z rekrutacją zdalną zostały wprowadzone na portalu już w połowie marca 2020. Najwyższy odsetek ogłoszeń z takim tagiem odnotowany został na początku maja ub.r. w okresie pierwszego lockdownu. Możliwość pełnej rekrutacji bez bezpośredniego kontaktu dawało wówczas 50% wszystkich ofert na Pracuj.pl. Natomiast pod koniec grudnia udział tego typu ogłoszeń oscylował na granicy 30%, zachowując wciąż wysoki poziom.

Wzrosty dotyczyły także ofert w pełni zdalnej pracy – w listopadzie otagowane w ten sposób było 7% wszystkich aktywnych ogłoszeń na Pracuj.pl. To wynik trzykrotnie wyższy, niż na początku pandemii czy w listopadzie 2019. Jednak mimo wyraźnego wzrostu udziału tego typu ogłoszenia wciąż stanowiły niszę, nie obejmując znacznie bardziej popularnych stanowisk, w których praca zdalna ma obecnie charakter tymczasowy, a także stanowisk realizowanych obecnie w modelu hybrydowym (częściowo w siedzibie, częściowo zdalnie). Doświadczenia pracy zdalnej w badaniu Pracuj.pl z września 2020 deklarowało aż 4 na 10 respondentów.

Potrzeby i postawy kandydatów

Aktywność kandydatów i ich otwartość na nowe możliwości zawodowe, dostrzegalną we wcześniej przytaczanych statystykach, potwierdzają także badania Pracuj.pl prowadzone w trakcie pandemii wśród jego użytkowników. Według raportu „Pół roku nowej normalności” we wrześniu 2020 aż 83% respondentów portalu było otwartych na zmianę pracy, jeśli dostaną ciekawą ofertę. To o 6% więcej, niż w kwietniu ub.r., czyli na początku pandemii koronawirusa. Co więcej, aż 64% respondentów było gotowych się przekwalifikować i zmienić branżę, w której pracują, dla otrzymania odpowiedniej oferty.

Kandydaci wciąż jednak potrzebują dużego wsparcia ze strony pracodawców: aż 2/3 z badanych twierdziło pod koniec III kwartału, że znalezienie pracy jest trudniejsze, niż przed pandemią. Co więcej, co trzeci kandydat posiadający zatrudnienie obawiał się utraty pracy. To wyraźnie mniejszy udział, niż w kwietniu ub.r. (44%), ale wciąż znacząca grupa pracowników. Dane wskazywały więc na dużą potrzebę stabilizacji i bezpieczeństwa wśród badanych – jako ważny element ofert wymieniało je we wrześniu 57% respondentów.

Niejednorodny obraz rynku pracy

Jak zaznaczają analitycy, stosunkowo niskie spadki ogólnej liczby ofert pracy na Pracuj.pl nie muszą być reprezentatywne dla całego rynku pracy w Polsce. Na stabilność liczby ogłoszeń na Pracuj.pl wpłynęło kilka czynników, m.in. profil ogłoszeniodawców dominujący na portalu, rozbudowane działania Grupy Pracuj wspierające pracodawców i użytkowników w obliczu pandemii, a także nowe narzędzia rekrutacji.

Pandemia miała szczególnie znaczący wpływ w skali całego roku m.in. na branże, kandydatów i stanowiska, które nie stanowiły w ostatnich latach głównej grupy ofert na Pracuj.pl – np. turystykę, gastronomię, niewykwalifikowanych pracowników fizycznych, prace sezonowe. Spadki w tych obszarach nie miały więc znacznego wpływu na ogólną pulę ogłoszeń w serwisie. Jednocześnie jednak portal realizował od marca br. projekty wspierające te grupy m.in. poprzez promocyjne ogłoszenia za złotówkę dla pracodawców z branż hotelarskiej, gastronomicznej oraz Hair&Beauty.

Z drugiej strony Grupa Pracuj podjęła szereg działań mających na celu wsparcie pracodawców i kandydatów w nowych okolicznościach. Pracuj.pl błyskawicznie dostosowano do potrzeb rekrutacji zdalnej poprzez wprowadzenie m.in. nowych tagów ofert pracy, a w Strefie Pracuj.pl - narzędzi do rozmów wideo z kandydatami, a także komunikatora tekstowego łączącego specjalistów HR z aplikującymi.

Pozytywny wpływ na liczbę ogłoszeń miały m.in. specjalne oferty cenowe dla pracodawców i nowych ogłoszeniodawców w okresie lockdownu, a także późniejszego odmrażania gospodarki. Na początku pandemii bezpłatnie przedłużony został okres aktywności ogłoszeń, by ułatwić firmom organizację nowych form rekrutacji bez konieczności zdejmowania ofert z portalu. Ponadto ogłoszenia dotyczące kilku lokalizacji, dotychczas prezentowane na portalu zbiorczo, obecnie są wyświetlane oddzielnie dla poszczególnych miast, co ułatwia dotarcie do nich odpowiednim kandydatom.

Nie ulega wątpliwości, że wybuch pandemii koronawirusa przyniósł ogromne zmiany dla całego rynku pracy w Polsce, o czym świadczą dane Pracuj.pl. Ogromny wzrost znaczenia pracy i rekrutacji zdalnej, bezprecedensowe tempo zmian wymaganych od działów HR, menedżerów, rekruterów, pracowników i kandydatów, praktyczne zamrożenie działalności części branż - te i inne czynniki czyniły 2020 trudnym i wyjątkowym. Jednocześnie jednak 12 minionych miesięcy uwolniło wiele nieodkrytych wcześniej pokładów silnej woli, kreatywności i innowacyjności ze strony wszystkich uczestników rynku pracy – komentuje wyniki badania Rafał Nachyna, Dyrektor Zarządzający Pracuj.pl.