Jak pandemia wpłynęła na moralność finansową Polaków?

Przeczytaj także: Czy długi należy oddawać?

Prezentujemy wyniki szóstej już edycji badania Związku Przedsiębiorstw Finansowych pt. "Moralność Finansowa Polaków 2021". Wynika z niej, że skłonność do nieetycznych zachowań finansowych wśród Polaków utrzymuje się na wysokim poziomie. Po wybuchu pandemii, w roku 2020 wartość Indeksu Akceptacji Nieetycznych Zachowań Finansowych wzrosła z 41 do ponad 46 proc. W 2021 roku wskaźnik ten obniżył się do 45,3 proc.

Wartość Indeksu nieco zmalała w porównaniu do ubiegłego roku. Jednym z czynników mógł być fakt, że podczas pandemii zauważyliśmy jako społeczeństwo, że każde odstępstwo od zapewnienia normalnego obiegu pieniądza w gospodarce wpływa negatywnie na szereg powiązanych czynników, w tym choćby na transfery socjalne. Im szybciej zdamy sobie sprawę, że gospodarka to sieć naczyń połączonych i jej prawidłowe funkcjonowania poprawia sytuację całego społeczeństwa, tym lepiej dla nas. Wciąż jednak niepokoją usprawiedliwienia konkretnych zachowań stanowiących odstępstwa od przyjętego kanonu – powiedział mec. Marcin Czugan, Prezes Zarządu Związku Przedsiębiorstw Finansowych.

Poziom indeksu jest wciąż wysoki. Badani musieli odpowiedzieć na 9 pytań, czy w określonych sytuacjach sa gotowi na załamanie zasad etycznych, a nawet prawa, w celu osiągnięcia korzyści finansowych. Okazało się, że Polacy są gotowi usprawiedliwiać odstępstwa od zasad w blisko połowie badanych sytuacji.

Stawiane wymagania moralne, dotyczące kwestii finansowych, rosną wraz z wiekiem. Osoby starsze, szczególnie w wieku emerytalnym, znacznie rzadziej są skłonne usprawiedliwiać konsumenckie nadużycia niż osoby młodsze. Wyższy poziom moralności finansowej niezmiennie przejawiają też kobiety.

Praca na czarno i podpisywanie umów bez czytania

Praca na czarno, aby uniknąć ściągania długów z pensji, kolejny rok z rzędu spotyka się z największym przyzwoleniem społecznym. Akceptację dla tego typu nadużycia wyraża ponad 63 proc. Polaków. Prawie trzy piąte badanych jest skłonnych usprawiedliwić płacenie gotówką bez rachunku, aby uniknąć VAT. To nieco więcej niż przed rokiem, gdy pogląd taki wyrażało 54 proc. uczestników badania. Natomiast 55 proc. respondentów uważa, że można zaakceptować przepisywanie majątku na rodzinę, aby uciec przed wierzycielami.

Ponad połowa uczestników badania gotowa jest też usprawiedliwić zatajanie informacji uniemożliwiających uzyskanie kredytu. Wciąż bardzo wysoki jest również poziom przyzwolenia społecznego dla zaciągania kredytów bez zapoznania się z warunkami ich spłaty. Dla tego niebezpiecznego zjawiska akceptację w najnowszej edycji raportu wyraża ok. 48 proc. badanych. Najbardziej rygorystycznie odnosimy się natomiast do wyłudzania kredytów za pomocą fałszywych dokumentów – usprawiedliwia je co dziesiąty z nas, co i tak jest bardzo niepokojącym wynikiem.

Ankietowani co rok pytani są również w badaniu o podejście do oddawania długów, czy jest to ich zdaniem obowiązek moralny? Zdecydowana większość uważa, że tak – tym razem 92 proc. respondentów. Jedynie 2 proc. uznało, że nie. Można jednak zaobserwować, że od wybuchu pandemii w 2020 r. przybyło negatywnych odpowiedzi, więcej jest też osób, które mają co do tego wątpliwości.

Znajomość biur informacji gospodarczej na wysokim poziomie

O konieczności oddawania długów przypominają prowadzące rejestry dłużników Biura Informacji Gospodarczej (BIG). Instytucje te są coraz powszechniej znane Polakom. Z ostatniej fali badania wynika, że o BIG-ach słyszało ponad cztery piąte (84,2 proc.) polskich konsumentów. Co więcej, ponad dwie piąte respondentów ocenia je pozytywnie. Znajomość biur informacji gospodarczej rośnie wraz z wiekiem i wykształceniem badanych. Bardziej znane są również wśród osób, które sięgają po pożyczki czy kredyty.

Z upływem lat coraz więcej osób ma opinię o funkcjonowaniu BIG-ów, co może świadczyć, że bezpośrednio lub pośrednio doświadczyli ich działania. Na pewno nie jest to już działalność niszowa. Tylko w naszym rejestrze obecnie znajduje się ponad 2,2 mln osób fizycznych z zaległościami z tytułu bieżących rachunków czy rat pożyczek. To jest co 14. pełnoletni Polak – wskazuje Sławomir Grzelczak, prezes BIG InfoMonitor.

Badani mają też sporą świadomość mechanizmu działania Biur Informacji Gospodarczej na regulowanie zobowiązań finansowych. Stąd też zapewne dość powszechna deklaracja szybkiej spłaty długu z myślą o wykreśleniu z rejestru, by wpis o długu nie stanął na przeszkodzie realizacji planów. Jednak co znamienne, w okresie przedłużającej się pandemii, reakcja ta straciła nieco na popularności. Obecnie 72 proc. badanych mówi, że spłaciłoby dług, aby zostać wykreślonym z rejestru dłużników, podczas gdy przed rokiem takiej odpowiedzi udzieliło 77 proc. badanych, a dwa lata temu 79 proc. Przybywa natomiast osób, które uregulowałyby zobowiązanie dopiero w momencie, gdyby wpis utrudniał im życie (19 proc. wobec 18 proc. przed rokiem i 15 proc. w edycji badania z 2019 r.).

Badanie pokazuje również, że pandemia wpłynęła na sytuację życiową, możliwości spłaty, jak i samo podejście do regulowania zobowiązań, szczególnie tam, gdzie kondycja materialna nie jest najlepsza. Wśród respondentów, którzy zaciągnęli kredyt lub pożyczkę i mają problemy z regulowaniem rat, obecnie 37 proc. od razu zwróciłoby dług, aby zostać wykreślonym z rejestru, natomiast blisko połowa spłaciłaby go dopiero wtedy, gdy wpis utrudniałby im życie. To duża zmiana w porównaniu do ubiegłego roku, kiedy to przeważał udział osób gotowych spłacić zaległość natychmiast.

Badanie „Moralność finansowa Polaków 2021” zostało przeprowadzone w marcu 2021 roku przez firmę Biostat na zlecenie ZPF metodą CATI, na ogólnopolskiej, reprezentatywnej 1000-osobowej próbie Polaków w wieku powyżej 18 lat.