Urlop rodzicielski na nowo. Jak oceniamy zmiany w Kodeksie pracy?

Przeczytaj także: Urlop rodzicielski oczami matek Polek i ich partnerów

Szansa na pozytywną zmianę

Podział obowiązków między pracującymi rodzicami w pierwszych latach życia dziecka w Polsce wciąż pozostawia wiele do życzenia. Według analiz fundacji Share the Care, w 2021 roku z dwutygodniowego urlopu ojcowskiego skorzystała ponad połowa spośród uprawnionych do tego mężczyzn, co stanowi jaskółkę pozytywnych zmian. Jednak, jak wynika z danych ZUS, po urlop rodzicielski sięgnął w tym czasie tylko co setny ojciec.

Sytuacja, w której ojcowie nie wykorzystują urlopu rodzicielskiego, może negatywnie wpływać na rozwój karier matek i powroty na rynek pracy.

Zmiany ma przynieść zapowiedziana w styczniu nowelizacja Kodeksu Pracy. Regulacje, które mogą wejść w życie w tym kwartale, związane są z unijną dyrektywą o godzeniu obowiązków zawodowych i rodzinnych. Obok innych zaplanowanych rozwiązań wspierających work-life balance, jednym ze szczególnie ważnych jest wprowadzenie dodatkowego, 9-tygodniowego urlopu rodzicielskiego, z którego będą mogli skorzystać tylko ojcowie.

To z pewnością może wpłynąć pozytywnie na sytuację zawodową matek i zapewnić potrzebne im wsparcie w domu - mówi Agnieszka Bieniak, Dyrektorka HR w Grupie Pracuj, mama Matyldy i Melanii.

Mając świadomość dużego potencjału zmian, które mogą zajść na rynku pracy w obliczu wdrożenia nowych zasad urlopów rodzicielskich, zespół Pracuj.pl postanowił zapytać o postawy zawodowe 1404 pracujących rodziców dzieci do 10. roku życia. W pierwszej odsłonie serii tekstów poświęconych badaniu przyglądamy się opiniom na temat planowanych regulacji oraz potencjalnym wpływie, jaki mogą mieć one na postępowanie matek i ojców.

Regulacje znane (nie) każdemu

Według badania Pracuj.pl medialne dyskusje, toczące się na temat zmian w Kodeksie pracy i nowych urlopów rodzicielskich od kilku miesięcy, docierają tylko do części pracujących rodziców. O rozwiązaniach, które mają być wdrożone zgodnie z unijną dyrektywą work-life balance, słyszała ponad połowa respondentów (56%). Nieco częściej znajomością tych rozwiązań charakteryzują się matki (59%) niż ojcowie (54%).
Wśród grup wiekowych największa świadomość planowanych zmian panuje wśród rodziców między 25. a 34. rokiem życia (64%). To przedział wiekowy, którego reprezentanci szczególnie często rozważają poszerzenie rodziny o kolejne dziecko, a tym samym mogą być szczególnie zainteresowani kwestiami zmian w urlopach rodzicielskich. W pozostałych grupach odsetek osób, które słyszały o zbliżającej się nowelizacji oscylował w okolicach 50%.

Nowe urlopy mile widziane, ale…

Zmiany w Kodeksie pracy dotyczące dodatkowych dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego przysługującego dla ojców zwiększają ich możliwości zaangażowania się w życie dziecka. Trudno więc się dziwić, że wspomniane założenie planowanej nowelizacji jest mile widziane przez zdecydowaną większość badanych ojców i matek. 85% respondentów postrzega je pozytywnie, a tylko 4% odnosi się do niego negatywnie. Pod tym względem zarówno mężczyźni, jak i kobiety posiadające dzieci charakteryzują się podobnymi ocenami.

Jednocześnie jednak odpowiedzi respondentów wskazują, że kontrowersje może budzić kluczowy zapis regulacji, zgodnie z którym dodatkowe dziewięć tygodni urlopu rodzicielskiego musi być wykorzystane przez ojca, bez możliwości przeniesienia na matkę. Takie rozwiązanie pozytywnie odbiera 45% respondentów posiadających dzieci. Co szczególnie interesujące, za wspomnianym rozwiązaniem częściej opowiadają się mężczyźni (48%) niż kobiety (42%). Wśród grup wiekowych nieco częściej od innych pozytywnie do tego zapisu odnoszą się osoby między 35. a 44. rokiem życia (47%).

Bardziej pozytywnie natomiast pracujący rodzice odnoszą się do innej regulacji uwzględnionej w nowelizacji, czyli ograniczenia czasu na wykorzystanie 2-tygodniowego urlopu ojcowskiego do pierwszych 12 miesięcy od momentu narodzin dziecka. Dotychczas ojciec miał na to 24 miesiące. Takie zminy w Kodeksie pracy pozytywnie odbiera 68% respondentów. Nieco częściej przychylnie odnoszą się do niego kobiety (70%).

Prawdopodobnie dlatego, że nowy kształt przepisów pozwala na większe wsparcie opiekuńczej roli matki w najbardziej angażującym, niemowlęcym okresie rozwoju dziecka. Takiego efektu wprowadzenia przepisu spodziewa się 67% badanych rodziców.

Narzędzie rodzicielskiej zmiany

Odpowiedzi respondentów wskazują, że znacząca część badanych ma mieszane odczucia wobec części założeń nowych regulacji, mimo ogólnego pozytywnego odbioru ich wprowadzenia. Jednak nie ulega wątpliwości, że większość ojców i matek uczestniczących w badaniu dostrzega potencjalny pozytywny wpływ planowanych rozwiązań na sytuację w rodzinach.

Ponad ¾ ojców i matek zgadza się z tezą, że dłuższe urlopy rodzicielskie dedykowane dla mężczyzn mogą realnie wpłynąć na ich większe zaangażowanie się w wychowywanie dzieci. Przekładać się to może także na realne wsparcie matek i odciążenie ich w części obowiązków rodzicielskich.
Zmiany w Kodeksie pracy są niewątpliwie istotnym narzędziem, dającym bodziec do pozytywnych zmian. Jednak badani zgadzają się, że realne wsparcie pracujących rodziców w bardziej zbalansowanym podziale obowiązków wymaga znacznie szerzej zakrojonych działań. Aż 6 na 10 badanych uważa bowiem, że nowe regulacje to pozytywny krok, który jednak nie rozwiąże w pełni zbyt małego zaangażowania ojców w wychowanie dzieci. Podobną opinię mają zarówno badani mężczyźni, jak i kobiety.

Tata na urlopie rodzicielskim. Chęci kontra rzeczywistość

Według polskiego prawa urlop dla rodziców wynosi 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka. Jeśli rodzice posiadają więcej niż jedno dziecko, wówczas urlop rodzicielski jest wydłużony do 43 tygodni. Jaka jego część według respondentów powinna być wykorzystywana przez ojców?

Dane wskazują, że o ile dwutygodniowe urlopy ojcowskie cieszą się w Polsce dużą popularnością, o tyle na możliwość skorzystania przez mężczyzn z dłuższego urlopu rodzicielskiego decyduje się jedynie 1% uprawnionych. Wyniki badania Pracuj.pl wskazują, że ta sytuacja jest odległa zarówno od oczekiwań pracujących matek, jak i samych ojców. Decyzja o rezygnacji ojców z dłuższej formy opieki nad dziećmi w pierwszym roku jego życia, często wynika z obawy przed negatywną reakcją pracodawcy. Ten stan rzeczy utrwala tradycyjny podział ról rodzicielskich, w których to od kobiet oczekuje się rezygnacji z szybkiego powrotu na rynek pracy, a od mężczyzny rezygnacji z pełnienia roli opiekuńczej nad własnym dzieckiem.

Kluczowa może się okazać transparentna polityka pracodawców i równorzędne wsparcie młodych rodziców. W momencie, gdy mamy w Polsce najniższą liczbę urodzeń od II wojny światowej, kandydaci decydujący się na dzieci, w niedługiej perspektywie, dużo przychylniej mogą spoglądać na ogłoszenia o pracę, w których pracodawcy będą podkreślać wsparcie dla rodziców małych dzieci i np. otwarcie popierać wykorzystanie urlopów ojcowskich. Większe zaangażowanie ojców w wychowanie w pierwszych latach życia dziecka, to także łatwiejszy powrót na rynek pracy dla matek - komentuje Anna Hołdyńska, koordynatorka zespołu komunikacji i influencer marketingu w Grupie Pracuj, mama Hani i Kostka.

37% rodziców uważa, że mężczyźni powinni brać maksymalnie ¼ całego urlopu przysługującego rodzicom. Co jednak jeszcze bardziej ciekawe, niemal tyle samo respondentów chciałoby, by korzystali oni z od ¼ do nawet połowy przysługującego prawem urlopu. Po 14% badanych jest niezdecydowanych lub postuluje, by Panowie brali więcej urlopu rodzicielskiego od matek.
W kontekście faktycznego podziału urlopów rodzicielskich w Polsce zaskakują odpowiedzi mężczyzn. Wśród badanych ojców aż 59% chciałoby móc brać przynajmniej ponad ¼ urlopu rodzicielskiego przynależnego obojgu partnerom. Skąd biorą się tak duże rozbieżności między deklaracjami ojców, a ich faktycznym udziałem w urlopach rodzicielskich?

Jedną z odpowiedzi na zadane pytanie może być nastawienie pracodawców do wspomnianych regulacji. Wśród badanych pracujących ojców co trzeci przyznaje, że spotkał się na rynku pracy z niechęcią lub niezrozumieniem przełożonych wobec brania urlopu ojcowskiego czy rodzicielskiego przez mężczyzn. Jeszcze więcej panów dostrzega ogólne negatywne nastawienie pracodawców do brania urlopów związanych z wychowaniem dziecka przez mężczyzn. O takiej postawie przekonanych jest 53% respondentów.

Realne wsparcie dla matek

Jednym z głównych celów planowanych regulacji jest, by nowe możliwości ojców pomogły odciążyć kobiety w obowiązkach rodzicielskich, a także wesprzeć ich powrót na rynek pracy czy rozwijanie karier. Badanie Pracuj.pl pokazuje, że Polki rzeczywiście dostrzegają duży potencjał planowanych rozwiązań w tym zakresie.

Według aż 83% respondentek mężczyźni w Polsce zbyt rzadko biorą urlopy związane z wychowywaniem dzieci. Niewiele mniej, bo blisko 8 na 10 badanych matek twierdzi, że gdyby ich partner wziął dłuższy urlop rodzicielski, pomógłby on lepiej podzielić się im obowiązkami przy opiece nad potomstwem. W tym kontekście trudno się dziwić, że aż 87% respondentek chciałoby, by ojciec ich dziecka skorzystał z urlopu rodzicielskiego w nowej, planowanej formie, jeśli miałby do tego prawo.

Nowe regulacje mają szansę wpłynąć na zmniejszenie skali negatywnych doświadczeń Polek, związanych z wychowywaniem dziecka. Tylko 54% respondentek ocenia pozytywnie zaangażowanie i wsparcie otrzymane od partnera w opiece nad dzieckiem w pierwszych 12 miesiącach po narodzinach. Jeszcze mniej (48%) ocenia pozytywnie umiejętność pogodzenia przez siebie w tym okresie życia zawodowego z osobistym.

Zmiana może przynosić też pozytywne efekty dla samego dziecka. Zdecydowana większość matek twierdzi, że aktywne uczestnictwo oraz stała obecność zarówno ojca, jak i matki przy potomstwie od narodzin wpływa pozytywnie na jego rozwój - dodaje Łukasz Marciniak, Dyrektor Sprzedaży w eRecruiter, prywatnie ojciec Alicji i Janka.

Urlopy rodzicielskie. Prace w toku

Zgodnie z zapowiedziami ustawodawców, planowane przepisy mogą wejść w życie na przełomie I i II kwartału 2023 roku. Ich wprowadzenie niewątpliwie ma szansę stać się ważnym kamieniem milowym na drodze do bardziej różnorodnego, równego podziału obowiązków między matki i ojców.

Jednocześnie łączenie roli taty lub mamy z karierą nie zamyka się wyłącznie w formalnych regulacjach. Nowe urlopy rodzicielskie dla ojców to jedno z wielu zagadnień wpływających na sytuację Polaków posiadających dzieci, ich plany zawodowe czy odczucia wobec życia zawodowego. W kolejnych materiałach z serii „Urlopy rodzicielskie. Nowe otwarcie” omówimy opinie pracujących rodziców nt. m.in. wpływu roli rodzica na karierę, stereotypów związanych z rodzicielstwem, doświadczeń matek podczas powrotu na rynek pracy czy łączenia przez rodziców pracy i życia prywatnego.

O BADANIU
Badanie „Pracujący rodzice o nowych urlopach rodzicielskich” zostało przeprowadzone w październiku 2022 roku przez ARC Rynek i opinia na zlecenie serwisu Pracuj.pl. Pomiar wykonany metodą CAWI przeprowadzono na grupie 1404 Polaków, reprezentatywnej dla populacji osób czynnych zawodowo w wieku 18-65 pod względem płci, wieku oraz wielkości miejscowości zamieszkania.