Wybory do PE: priorytety partii politycznych inne niż oczekiwania obywateli?

Przeczytaj także: Eurobarometr: co mówią Polacy o problemach Polski i UE?

W skrócie:

• Czego chcą Europejczycy? Walka z ubóstwem i poprawa opieki zdrowotnej to najważniejsze priorytety wyborców (Eurobarometr z kwietnia 2024). Wyniki te są zgodne z naszą własną ankietą Allianz Pulse: gospodarka, miejsca pracy i nierówności są najważniejsze, podczas gdy zielona transformacja odgrywa jedynie niewielką rolę.
• Mandaty rozdane – jakie są więc programy partii w PE? Partie koncentrują się na niektórych priorytetowych tematach - ale nie wszystkie z nich się pokrywają z oczekiwaniami wyborców. Pięć najważniejszych dla partii w PE tematów to: klimat i energia, bezpieczeństwo i obrona, konkurencyjność i wzrost, polityka zagraniczna oraz polityka fiskalna i przemysłowa
• Dokąd zmierzać będzie z kolei przyszła Komisja Europejska? Patrząc wstecz, patrząc w przyszłość: sporym osiągnięciom w polityce innowacji i otwartego rynku, m.in. Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, fundusz Next Generation EU (tutaj najwięcej zostało dla Polski – patrz wykres) i plan RePowerEU towarzyszą kolejne wyzwania, takie jak zwiększanie konkurencyjności (zwłaszcza cyfrowej) ale też przemysłowej
• Dlaczego innowacje, digitalizacja i AI są tak ważne dla Europy? Europa pozostaje najstarszym kontynentem na świecie z medianą wieku powyżej 44 lat i stanowi jedynie około 5% światowej populacji. W marcu 2024 r. UE przyjęła również pierwszą na świecie ustawę o sztucznej inteligencji, gdyż teoretycznie sztuczna inteligencja powinna pozwolić na wzrost produktywności o 6% w ciągu najbliższych dziesięciu lat, co przy pełnym wdrożeniu mogłoby zaradzić brakowi 12 mln Europejczyków w 2030 r.
• Fundamentem wzrostu i dobrobytu w Europie jest integracja i wspólny rynek – ciąg dalszy „patrząc wstecz i patrząc w przyszłość”: UE podpisała kilka umów o wolnym handlu (FTA) z kluczowymi partnerami, takimi jak Japonia (2019), Singapur (2019), Wietnam (2020), Wielka Brytania (2021) i Nowa Zelandia (2024), które otworzyły nowe możliwości rynkowe dla europejskich przedsiębiorstw, ale nigdy tak pilna nie była Unia Rynków Kapitałowych (CMU) której brak utrudnia konkurencyjne (wobec np. USA czy Chin) finansowanie i ekspansję europejskich firm
• Europa przyjęła również wspólną strategię dotyczącą surowców krytycznych ale zmiany geopolityczne i protekcjonizm na świecie będą wymagały dalszego przeglądu i adaptacji strategii handlowej UE, m.in. tradycyjne umowy o wolnym handlu ustępować będą na rzecz mniejszych, łatwiejszych do osiągnięcia umów tematycznych
• Wyzwania w europejskiej architekturze bezpieczeństwa, w tym konflikty w pobliżu wschodniej granicy NATO i rosnąca niestabilność w regionie, podkreślają potrzebę adaptacji - oczywiste jest, że musi szybko zwiększyć wydatki na obronność i stworzyć przestrzeń fiskalną dla stałego wzrostu powyżej 2% PKB
• Patrząc w przyszłość, polityka fiskalna będzie musiała stać się strategiczna – w latach 2019-2024 nie doszło do rzeczywistej integracji fiskalnej i finansowej, ale poczyniono pewne postępy w zakresie zasad fiskalnych, co było wymuszone przez Covid-19 i napięcia geopolityczne
• UE stała się liderem w globalnej walce ze zmianami klimatu, ale nie spodziewamy się dalszego przyspieszenia w polityce klimatycznej

Czego chcą Europejczycy

Walka z ubóstwem i poprawa opieki zdrowotnej to najważniejsze priorytety wyborców. Według badania Eurobarometru z kwietnia 2024 r. ubóstwo zostało uznane za główny problem kampanii przez 33% respondentów, a tuż za nim uplasowało się zdrowie publiczne z wynikiem 32%. Gospodarka, tworzenie miejsc pracy, obrona i bezpieczeństwo były równie ważnymi kwestiami, z których każda została wybrana przez 31% uczestników.

Co ciekawe, zajęcie się zmianami klimatu, które wcześniej zajmowało trzecie miejsce pod względem ważności w ankiecie z końca 2023 r., spadło na piąte miejsce, a 27% respondentów wskazało je jako kluczową kwestię. Wyniki te są zgodne z naszą własną ankietą Allianz Pulse: gospodarka, miejsca pracy i nierówności są najważniejsze, podczas gdy zielona transformacja odgrywa jedynie niewielką rolę. Austria jest jedynym krajem, w którym wygrała przyszłość Europy. Z analiz Allianz Trade wynika, że zmiana klimatu została uznana za najwyższy priorytet w Szwecji, podczas gdy Europa Wschodnia i Północna, w tym Niemcy, są zdominowane przez debatę na temat obronności i bezpieczeństwa (wykres 1).
Partie polityczne koncentrują się na niektórych priorytetowych tematach - ale nie wszystkie z nich się pokrywają. Patrząc na manifesty wyborcze ogólnoeuropejskich partii politycznych, stwierdzamy, że w pewnym stopniu pokrywają się one z obawami wyborców. Pięć najważniejszych tematów to klimat i energia, bezpieczeństwo i obrona, konkurencyjność i wzrost, polityka zagraniczna oraz polityka fiskalna i przemysłowa (wykres 2).
Ogólnie rzecz biorąc, obecność większej liczby eurosceptyków w Parlamencie Europejskim może mieć wpływ na politykę UE. Główne partie centrowe (EPL, S&D i Odnowa) mają podobne podejście do aspektów gospodarczych. Jednak w wyniku zwiększonej presji ze strony skrajnej prawicy, ich uwaga nieznacznie przesunęła się w kierunku bardziej prawicowych priorytetów, w tym bezpieczeństwa i obrony.

Z analiz Allianz Trade wynika, że priorytety gospodarcze wskazują na skupienie się na konkurencyjności i wzroście, a następnie na polityce zagranicznej oraz polityce fiskalnej i przemysłowej. Jeśli chodzi o aspekty społeczne, dominuje zdrowie i tworzenie miejsc pracy, a następnie imigracja.

Ponieważ więcej "twardych" niż "miękkich" sił eurosceptycznych może potencjalnie wpływać na debaty europejskie, może to zmienić priorytety legislacyjne UE i ogólny kierunek niektórych tematów. Jednak większości i koalicje na poziomie UE są bardziej niejednorodne i złożone niż w polityce krajowej. Jeśli chodzi o koalicje, zwykle grupy polityczne łączą się z różnymi partiami w zależności od omawianego tematu.

Patrząc wstecz, patrząc w przyszłość: Dokąd zmierza Komisja Europejska?

W ciągu ostatnich pięciu lat Parlament Europejski ustanowił agendę cyfrową skoncentrowaną na tworzeniu konkurencyjnej gospodarki cyfrowej poprzez inwestycje w infrastrukturę, rozwój umiejętności i innowacje w zakresie sztucznej inteligencji (AI) i cyberbezpieczeństwa. Celem było zapewnienie bezpiecznych usług cyfrowych przy jednoczesnej ochronie praw do prywatności i przestrzeganiu podstawowych wartości. W rezultacie w 2022 r. UE uzgodniła Akt o rynkach cyfrowych, aby zapewnić uczciwą konkurencję między platformami internetowymi, co prowadzi do korzyści, takich jak niższe ceny i innowacje.

Zgodnie z tym akt prawny o usługach cyfrowych promuje zaufanie, innowacje i wzrost usług cyfrowych poprzez nadzór na szczeblu UE, uzupełniając krajowe organy regulacyjne w celu stworzenia bezpiecznego środowiska online dla wszystkich obywateli. W marcu 2024 r. UE przyjęła również pierwszą na świecie ustawę o sztucznej inteligencji, ustanawiając ramy regulacyjne, które promują bezpieczne i dostosowane do UE systemy poprzez podejście oparte na ryzyku.

Jednak aby wspierać kulturę innowacji i zmniejszyć awersję do ryzyka, kluczowe jest uproszczenie przepisów, zwiększenie konkurencyjności i promowanie wzrostu. Najważniejszą kwestią dla UE jest przyjęcie cyfryzacji i sztucznej inteligencji w celu zwiększenia produktywności, przy jednoczesnym zwiększeniu inwestycji w badania i rozwój oraz edukację w celu zwiększenia przyszłych poziomów produktywności.

Z analiz Allianz Trade wnika, że przez dziesięciolecia europejski przemysł koncentrował się głównie na wyspecjalizowanych sektorach średniej technologii o umiarkowanym poziomie intensywności badań i rozwoju. Ta zależność od ścieżki rozwoju sprawiła, że UE ma trudności z dotrzymaniem kroku branżom zaawansowanych technologii, w tym rewolucji AI i biotechnologii. Sprostanie temu wyzwaniu wymaga interwencji sektora publicznego w celu stymulowania badań nad nowymi technologiami i wspierania rozwoju przemysłu zaawansowanych technologii w UE. Aby finansować innowacje w Europie w przyszłości, konieczne jest pięć neutralnych budżetowo zmian:

1. usprawnienie zarządzania Europejską Radą Inwestycyjną (EIC) poprzez rekrutację niezależnych, wykwalifikowanych kierowników programów o zwiększonych uprawnieniach decyzyjnych oraz uproszczenie procesów i procedury projektowania, aby umożliwić naukowcom głosowanie nad najlepszymi wnioskami;
2. stopniowe zmniejszanie Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) oraz Europejskiego Ekosystemu Innowacji (EIE), co uwolniłoby do 0,51 mld EUR rocznie z mającego wkrótce powstać Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) oraz Europejskiego Ekosystemu Innowacji (EIE);
3. uwolnienie 0,41 mld EUR rocznie na projekty innowacyjne z budżetu akceleratora, obecnie wykorzystywanego na inwestycje, a nie na innowacje;
4. przeznaczenie uzyskanego w ten sposób 1 mld EUR rocznie na projekty w stylu amerykańskiej Agencji Zaawansowanych Projektów Badawczych (ARPA) oraz
5. wykorzystanie środków z klastrów II filaru i funduszu innowacji do finansowania programów typu Pathfinder lub ustanowienie dwóch agencji tematycznych ds. energii i zdrowia.

Jednocześnie ważna jest również konkurencyjność przemysłowa i skupienie się na integracji jako fundamencie wzrostu i dobrobytu w Europie. Od 2019 r. podjęto kilka inicjatyw wspierających inwestycje w UE (np. Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, fundusz Next Generation EU i plan RePowerEU, tabela 1), ale na razie miały one niewielki pozytywny wpływ, biorąc pod uwagę powolne wdrażanie. Mimo że polityka przemysłowa zajmuje ważne miejsce w agendzie wielu krajów, rządy muszą unikać wybierania zwycięzców i angażowania się w protekcjonizm lub dotacje, które utrudniają efektywność rynku i handel w UE. Aby zwiększyć konkurencyjność, UE powinna dążyć do prawdziwie zintegrowanego jednolitego rynku, szczególnie w sektorze energetycznym, telekomunikacyjnym i finansowym. Unia rynków kapitałowych (CMU) nigdy nie była tak pilna, zwłaszcza w przypadku usług finansowych, ponieważ konkurencja o kapitał nasila się w obliczu wyższych stóp procentowych i ogromnych wymagań inwestycyjnych.

Podczas gdy jednolity nadzór pozostaje poza zakresem, trwająca debata może obejmować środki mające na celu zmniejszenie obciążeń regulacyjnych i poprawę warunków finansowania dla przedsiębiorstw w UE poprzez ożywienie rynku sekurytyzacji, zwiększenie harmonizacji (prawo upadłościowe, rachunkowość, wymogi dotyczące notowań giełdowych) i wzmocnienie nadzoru.
W latach 2019-2024 polityka handlowa UE osiągnęła znaczące kamienie milowe w promowaniu bardziej otwartego i zrównoważonego globalnego systemu handlu. UE podpisała kilka umów o wolnym handlu (FTA) z kluczowymi partnerami, takimi jak Japonia (2019), Singapur (2019), Wietnam (2020), Wielka Brytania (2021) i Nowa Zelandia (2024), które otworzyły nowe możliwości rynkowe dla europejskich przedsiębiorstw, przy jednoczesnym utrzymaniu wysokich standardów w obszarach takich jak prawa pracownicze i ochrona środowiska.

Obecnie w UE obowiązuje 46 umów o wolnym handlu, które obejmują 44% handlu poza UE w 2023 r. (48% eksportu i 40% importu). Uwzględniając samą UE-27, wolny handel obejmuje ponad trzy czwarte całkowitej wymiany handlowej bloku.

Europa przyjęła również wspólną strategię dotyczącą surowców krytycznych. W listopadzie 2023 r. przyjęto unijny akt dotyczący surowców krytycznych (CRM), mający na celu wzmocnienie łańcucha dostaw CRM, dywersyfikację importu, monitorowanie i ograniczanie ryzyka oraz promowanie obiegu zamkniętego i zrównoważonego rozwoju.
Obejmuje ona utworzenie wykazu surowców strategicznych, ustanowienie projektów strategicznych w państwach trzecich oraz promowanie zrównoważonych praktyk w projektach dotyczących surowców. Nacisk kładziony jest na metale i możliwość ponownego wykorzystania CRM w celu przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

Zachęca się państwa członkowskie do współpracy i tworzenia krajowych organów odpowiedzialnych za wdrażanie projektów, przy wsparciu ze strony Komisji. Przedsiębiorstwa wzywa się do przeprowadzania audytów łańcuchów dostaw i składania sprawozdań w celu ograniczenia ryzyka związanego z dostawami.

Ogólnie rzecz biorąc, wniosek jest zgodny ze strategią Europejskiego Zielonego Ładu i ma na celu zapewnienie ochrony środowiska i zmniejszenie zależności od importu. Wśród państw G7 i Australii, UE przoduje w podpisywaniu umów dwustronnych dotyczących łańcuchów dostaw związanych z materiałami krytycznymi o kluczowym znaczeniu dla zielonej transformacji (wykres 5).