Surowce krytyczne: Ameryka Łacińska szansą na bezpieczeństwo UE?

Przeczytaj także: Surowce krytyczne niezbędne dla transformacji energetycznej Europy

Dostawy surowców krytycznych do UE zależą głównie od Chin

Unia Europejska pozostaje silnie zależna od Chin pod kątem dostaw wielu surowców krytycznych. W imporcie do UE udział chińskich surowców w formie przetworzonej w latach 2016-2020 był szczególnie wysoki w przypadku ciężkich metali ziem rzadkich (100 proc.), magnezu (97 proc.), lekkich metali ziem rzadkich (85 proc.), germanu (83 proc.) i galu (69 proc.). UE była też krytycznie uzależniona od dostaw wolframu oraz artykułów zawierających magnez z Chin, skalenia, boraksu, boranów i antymonu z Turcji, helu z Kanady, krzemu z Norwegii, fosforu z Kazachstanu oraz manganu z Gabonu i Zambii.

Uzależnienie Unii Europejskiej od surowców energetycznych z Rosji okazało się błędem. Współczesne wyzwania dla UE i jej państw członkowskich, w tym działania dotyczące surowców krytycznych, wynikają z kolei ze skali nowych konfliktów, napięć politycznych i gospodarczych, kryzysów oraz intensywnej konkurencji o zasoby. Czynniki te istotnie nadwyrężyły fundamenty liberalnego ładu międzynarodowego opartego na współzależności. Dlatego celem strategicznym dla Unii Europejskiej w przypadku surowców krytycznych jest bezpieczeństwo rozumiane w kategoriach stabilności i pewności dostaw, dywersyfikacji źródeł i zarządzania ryzykiem – wskazuje dr hab. Bartosz Michalski, starszy doradca z zespołu gospodarki światowej w PIE.

Duży potencjał surowcowy Ameryki Łacińskiej

W państwach Ameryki Łacińskiej znajdują się złoża 25 z 34 surowców uznawanych przez KE za krytyczne. Występuje tam 94,1 proc. światowych rezerw niobu, 56,7 proc. litu, 36,3 proc. miedzi, 27,5 proc. grafitu naturalnego i 24,3 proc. fluorytu. Najważniejszymi producentami odpowiadającymi za wydobycie złóż w Ameryce Łacińskiej są: Brazylia, Chile, Peru i Meksyk. Brazylia jest największym globalnym producentem niobu odpowiadając za 91,8 proc. światowego wydobycia tego surowca. Złoża litu są natomiast rozmieszczone przede wszystkim w „trójkącie litowym” – w Boliwii, Chile i Argentynie. Najwięcej złóż litu posiada Boliwia (22 proc.), jednak liderem wydobycia tego surowca jest Chile, które posiada 10 proc. udokumentowanych globalnych rezerw i jest odpowiedzialne za 24 proc. światowej produkcji.

W regionie znajdują się również znaczne ilości boksytów, które stanowią 10 proc. światowych rezerw, a także złoża antymonu, manganu, niklu oraz metali ziem rzadkich. 19,1 proc. światowych rezerw metali ziem rzadkich tych występuje w Brazylii, jednak nie są jednak wydobywane na skalę przemysłową.

Ameryka Łacińska może odegrać ważną rolę w zabezpieczeniu dostaw surowców krytycznych. Na jej terenie wydobywanych jest 25 spośród 34 surowców krytycznych wymienionych na liście Komisji Europejskiej z 2023 r. UE sprowadza 16 z nich, w tym miedź, lit, niob, grafit naturalny i fluoryt. Udział importu surowców krytycznych do UE z Ameryki Łacińskiej w 2023 r. wyniósł 24 proc. – wskazuje dr Katarzyna Sierocińska, starsza analityczka w zespole gospodarki światowej w PIE.

Słaba infrastruktura i niestabilność ograniczają potencjał wydobywczy Ameryki Łacińskiej

Słabością Ameryki Łacińskiej jest niski poziom przetwórstwa surowców mineralnych, a większość regionalnego eksportu stanowią surowce nieprzetworzone. Wyzwaniem dla rozwoju partnerstwa i współpracy handlowej pozostają także trudności społeczno-gospodarcze państw latynoamerykańskich.

Średni wzrost gospodarczy Ameryki Łacińskiej w latach 2018-2022 wyniósł 1,3 proc. Pandemia COVID-19 szczególnie mocno dotknęła ten region, czego skutkiem był największy na świecie spadek PKB w 2020 r. (o 7 proc.). Ameryka Łacińska boryka się też z dużymi nierównościami dochodowymi, a jedna trzecia ludności tego regionu żyje w ubóstwie. Kolejnym problemem jest niska jakość infrastruktury transportowej, co obniża możliwości rozwoju współpracy w zakresie górnictwa i powoduje ryzyko zakłóceń dostaw.

Dodatkową barierą dla projektów wydobywczych w Ameryce Łacińskiej są konflikty ze społecznościami lokalnymi na tle społeczno-środowiskowym. 28 proc. wszystkich tego typu sporów na całym świecie toczy się w tym regionie, z czego blisko jedna trzecia dotyczy projektów górniczych. Przyczyną konfliktów jest z jednej strony luka regulacyjna na poziomie wdrażania przepisów dotyczących badania wpływu na środowisko i konsultacji społecznych, a z drugiej – brak zaufania społeczności lokalnych do rządów i firm zagranicznych. W rezultacie konsultacje społeczne są blokowane, a kopalnie wstrzymują działalność lub są zamykane.