Wywiad gospodarczy w warunkach wojen ekonomicznych

Przeczytaj także: Krajowa Izba Urbanistów ograniczała konkurencję

Wpływ instrumentów wojen ekonomicznych na funkcjonowanie wywiadu gospodarczego

Wymienione wyżej instrumenty wojen ekonomicznych skutecznie „psują” wolny rynek. Sprawiają, że działalność gospodarcza staje się mało przewidywalna. Wojna ekonomiczna to sfera niepewności. Jej przebieg zawsze obarczony jest dużą dozą przypadkowości, bez względu na to, jak starannie przeprowadza się jej planowanie. Już na etapie przygotowania scenariuszy i strategii takich wojen należy uwzględnić tak wiele niewiadomych, związanych z rozwojem różnego rodzaju zagrożeń ekonomicznych, finansowych i innych, że przewidzenie wszystkich skutków planowanych działań jest prawie niemożliwe. Jeszcze trudniej jest przewidzieć przeciwdziałania przeciwnika. Sankcje ekonomiczne i finansowe nakładane obecnie przez Zachód na Moskwę, embarga, a także ograniczenia technologiczne z pewnością uderzają w ten kraj, ale nie są również obojętne dla funkcjonowania UE i poszczególnych państw członkowskich tej organizacji. I właściwie należałoby zadać sobie pytanie, czy w takich warunkach funkcjonowanie wywiadu gospodarczego, tego podstawowego narzędzia gospodarki wolnorynkowej, ma w ogóle sens?

Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta i z pewnością uzależniona od tego, w jakich konkretnie warunkach funkcjonować będzie analizowane przedsiębiorstwo i jego WG. Spróbujmy rozważyć kilka modeli funkcjonowania wywiadu gospodarczego w warunkach prowadzonej wojny ekonomicznej, dla przedsiębiorstw państw znajdujących się po różnych „stronach barykady”, tej wojny.

Przedsiębiorstwo kraju stosującego instrumenty wojny ekonomicznej. W tym przypadku WG przedsiębiorstwa nie tylko korzysta z wszelkich dostępnych, otwartych źródeł informacji. Często władze państwa uprzedzają własne przedsiębiorstwa o planowanym wdrożeniu sankcji lub ograniczeń, aby te z wyprzedzeniem czasowym mogły podjąć działania, ograniczające ich straty. Niekiedy stosują opóźnienia lub moratoria we wprowadzeniu sankcji, aby stworzyć uprzywilejowaną sytuację na rynku, dla swoich przedsiębiorstw. W związku z tym, w działaniach na terenie własnego kraju funkcjonowanie WG przedsiębiorstw w zasadzie nie różni się od działalności prowadzonej w warunkach pełnej swobody gospodarczej. Natomiast w działalności na rynkach zagranicznych, działalność WG musi uwzględnić konsekwencje wynikające z ofensywnych działań ekonomicznych własnego państwa na tych rynkach, a w tym rozpoznać i przedstawić zarządowi firmy informacje dotyczące m.in:

• Analizy sytuacji ekonomicznej na rynkach zagranicznych, szczególnie w państwach objętych sankcjami pierwotnymi lub wtórnymi;
• Sankcji, ograniczeń eksportowo-importowych, ceł zaporowych itp. którym podlegać mogą zagraniczni partnerzy przedsiębiorstwa;
• Konieczności wycofania się ze współpracy z firmami, które objęte zostały sankcjami, wraz z analizą konsekwencji tego typu decyzji;
• Propozycji dotyczących nawiązania współpracy z partnerami zastępczymi (jeżeli to możliwe) lub możliwości rekompensaty poniesionych strat, ze strony państwa;
• Planowanych, dalszych restrykcji gospodarczych ze strony państwa, mogących mieć wpływ na dalszą działalność biznesową przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo kraju, wobec którego stosowane są instrumenty wojny ekonomicznej. Wykorzystanie WG przez organizacje gospodarcze kraju obłożonego sankcjami i innymi instrumentami wojen ekonomicznych jest znacznie ograniczone. Faktycznie, może ograniczać się do ogólnego rozpoznania sytuacji prawnej, finansowej i biznesowej firm działających na terytorium własnego kraju. WG ma w tym wypadku oczywiście do dyspozycji podstawowe informacje z własnych, krajowych baz danych i sądów rejestrowych. Jednak informacje z otwartych źródeł, takich jak ś.m.p., Internet i media społecznościowe mogą być skażone, toczoną równolegle wojną informacyjną. Poza tym regulacje rynkowe w dużym stopniu zastępowane są ingerencjami państwa. Należy przypuszczać, że pełna i wiarygodna ocena sytuacji krajowych firm przez WG będzie trudna, ze względu na niemożliwe do oszacowania szkody, spowodowane przez sankcje, ograniczenia eksportowo-importowe i chaos panujący w gospodarce.

Ocena sytuacji na rynkach zagranicznych będzie jeszcze trudniejsza, a skuteczne funkcjonowanie WG przedsiębiorstw objętych sankcjami, będzie w zasadzie niemożliwe. Firmy te będą mogły, co prawda dotrzeć do ogólnodostępnych notowań giełdowych i raportów nt. sytuacji finansowej interesujących je światowych organizacji gospodarczych, ale ich wiarygodność będzie w większości wątpliwa ze względu na stosowane powszechnie instrumenty wojny ekonomicznej, a także skażona przez wszechobecną dezinformację. W tej sytuacji, jak widać na przykładzie trwającej wojny ekonomicznej Rosji z Zachodem, poddane sankcjom firmy i przedsiębiorstwa szeroko korzystają z pomocy państwa i państwowego wywiadu ekonomicznego. Celem tej pomocy jest znalezienie „dziur” w ograniczeniach sankcyjnych, „obejście” ograniczeń eksportowo-importowych z pośrednictwem firm „szarej strefy”, stosowanie zamienników dotychczas importowanych towarów i urządzeń itp. Państwo objęte sankcjami stosuje daleko idące preferencje dla własnych firm, bezpośrednie wsparcie informacyjne ze strony własnego wywiadu ekonomicznego, a często również odwetowe sankcje wobec przedsiębiorstw państwa agresora. W takich warunkach klasyczny WG, oparty na otwartych źródłach informacji, nie jest w stanie przewidzieć rozwoju sytuacji na rynku, a co za tym idzie nie stanowi wiarygodnego narzędzia wspierającego konkurencyjność przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo kraju, neutralnego wobec toczonej wojny ekonomicznej. Pomimo zachowywania zdystansowanego stanowiska wobec głównych adwersarzy wojny ekonomicznej, przedsiębiorstwa państw neutralnych odczuwają skutki ich zmagań. Na rynku zaczyna brakować niektórych produktów i surowców, innych zaś pojawia się w nadmiarze. Państwa będące stroną atakującą w tej wojnie stosują szantaż ekonomiczny i polityczny wobec państw neutralnych próbując włączyć je w stworzony przez siebie system sankcji i ograniczeń. Z kolei państwo atakowane próbuje obejść instrumenty wojny ekonomicznej wprowadzają dumpingowe ceny na swoje towary i sprzedaż pozarynkową. W takiej sytuacji WG ma bardzo utrudnione zadanie w realizacji swoich zadań. Korzystanie jedynie z otwartych źródeł biznesowych może okazać się niewystarczające, aby zapewnić skuteczne informowanie kierownictwa przedsiębiorstwa o bieżącej sytuacji na rynku i sytuacji panującej w danej branży, która często funkcjonuje z pominięciem zasad konkurencyjnej gry rynkowej.

Konkluzje

W podsumowaniu rozważań na temat znaczenia wywiadu gospodarczego w przedsiębiorstwie, funkcjonującym w warunkach wojen ekonomiczno-finansowych, należy z przykrością skonstatować, że znaczenie to zostaje poważnie ograniczone. Wśród powodów takiego stanu rzeczy, wymienić można między innymi:

• Chaos w gospodarce wywołany instrumentami wojny ekonomicznej;
• Zanik właściwych dla gospodarki kapitalistycznej instrumentów regulacji rynkowej i wolnej konkurencji, na rzecz protekcjonizmu państwa wobec własnych organizacji gospodarczych;
• Utrata wiarygodności otwartych źródeł, podstawowego narzędzia wykorzystywanego przez wywiad gospodarczy (fałszywe raporty i oceny gospodarcze, fake-newsy i dezinformacja);
• Stosowanie dywersji i sabotażowych środków oddziaływania na gospodarkę (blokady portów, wysadzanie gazociągów itp.),

Wszystko to powoduje, że organizacje gospodarcze nie mogą w pełni liczyć na wywiad gospodarczy, jako na wiarygodne źródło, wspomagającego działalność gospodarczą pod względem informacyjnym. I jeżeli na szczeblu lokalnym (taktyczny wywiad gospodarczy) jego działania oparte głównie na miejscowych, krajowych źródłach informacji gospodarczej, wystarczają dla prowadzenia biznesu, to na szczeblu międzynarodowym (strategiczny wywiad gospodarczy) firmy odchodzą od etycznych metod wywiadu gospodarczego. Poszukują informacji w półoficjalnych źródłach („szary wywiad”), korzystają z informacji państwowego wywiadu ekonomicznego lub po prostu same sięgają do metod szpiegostwa przemysłowego. Wychodzą z założenia, że „na wojnie wszystkie chwyty są dozwolone”, nawet jeżeli jest to tylko wojna ekonomiczna.

1. Encyklopedia Zarządzania. Mechanizm rynkowy. https://mfiles.pl/pl/index.php/Mechanizm_rynkowy