Dzień Zdrowia Psychicznego: czy Polacy dostrzegają problemy z psychiką?

Przeczytaj także: Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego: problemy pracowników i firm

Kondycja psychiczna Polaków

Od wielu lat zwraca się uwagę na to, że jest coraz więcej ludzi, którzy nie radzą sobie psychicznie i potrzebują wsparcia. Z drugiej strony zaburzenia psychiczne, stany depresyjne, lękowe czy epizody psychotyczne są dla wielu osób cały czas wstydliwym tematem. W związku z przypadającym 10 października 2024 roku Dniem Zdrowia Psychicznego postanowiliśmy sprawdzić, jak Polacy oceniają swoją kondycję psychiczną, a jak oceniają kondycję innych Polaków oraz jak postrzegają problemy psychiczne – czy jako coś normalnego i akceptowalnego, czy może coś czego należy się wstydzić.

Okazuje się, że większość Polaków (69%) postrzega kondycję zdrowia psychicznego Polaków jako problem, jednocześnie tylko 30% ocenia źle swoje zdrowie psychiczne. Widzimy tu dużą asymetrię między tym jak oceniamy pod tym względem siebie, a jak postrzegamy innych – większość uważa, że ich kondycja psychiczna jest lepsza niż większości Polaków.

Wyniki pokazały również dużą różnicę w ocenie stanu zdrowia psychicznego Polaków między kobietami, a mężczyznami – więcej kobiet (73%), niż mężczyzn (63%) ocenia go źle. Większy problem z kondycja psychiczna Polaków widzą również osoby z wyższym wykształceniem (74%) niż ze średnim (62%) i podstawowym (66%).

Nieco inaczej wygląda sytuacja z oceną własnej kondycji psychicznej. Tu zdecydowanie mniej osób przyznaje się do problemów (30%), z czego do dużych tylko 8%. I w tym przypadku nie ma różnic między płcią respondentów, natomiast są duże różnice w zależności od wieku – najbardziej do poważnych problemów przyznają się osoby najmłodsze – 18% w grupie 18-24 lata (dla porównania w grupie 55+ tylko 4%). Wysoki wskaźnik bardzo złej kondycji psychicznej jest również w grupie uczniów i studentów (19%) oraz osób bezrobotnych (18%).

Przyznawanie się do problemów natury psychicznej, jak i korzystania z pomocy psychologa, a jeszcze bardziej psychiatry, bardzo długo było traktowane jako coś wstydliwego. Obecnie społeczeństwo jest już dużo bardziej oswojone z tym, że człowiek może sobie nie radzić psychicznie i potrzebować pomocy specjalisty – psychologa lub psychiatry. Potwierdzają to wyniki przeprowadzonego badania – 30% Polaków ocenia źle swoją kondycję psychiczną, ponad 1/3 Polaków przyznaje się, że korzysta lub korzystała z pomocy psychologa, a tylko nieco mniej z pomocy psychiatry (29%). Niepokojące, aczkolwiek spójne z innymi wynikami, są dane pokazujące szczególnie duże nasilenie problemów psychicznych oraz częstsze korzystanie z pomocy psychologów i psychiatrów u osób młodych niż w grupach starszych. – mówi prof. Dominika Maison.

Kto zna kogoś z problemami psychicznymi?

Co trzeci Polak (35%) ma kogoś w najbliższym otoczeniu, kto ma problemy psychiczne i albo skorzystał już z pomocy specjalistycznej albo potrzebuje takiej pomocy, a kolejne 25% zna taką osobę w dalszym otoczeniu. Znajomość osoby z najbliższego otocznia, która ma problemy psychiczne zdecydowanie częściej deklarują kobiety (44%) niż mężczyźni (27%). Również osoby młodsze (18-34 lata) częściej mają taką osobę w swoim najbliższym otoczeniu (43%), niż osoby najstarsze (28% w grupie 55+). Częściej osoby potrzebujące pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej mają w swoim otoczeniu mieszkańcy największych miast (45% w miastach powyżej 500 tys. mieszkańców), osoby z wyższym wykształceniem (42%) oraz uczniowie i studenci (52%).

Badanie pokazało, że kobiety mają wokół siebie dużo częściej niż mężczyźni kogoś, kto doświadcza problemów psychicznych (44% vs. 27%). Czy rzeczywiście jest tak, że tych osób jest więcej, czy też kobiety je częściej zauważają? Prawdopodobnie kobiety są bardziej wrażliwe na komunikaty związane z problemami funkcjonowania w życiu codziennym u osób ze swojego otoczenia. Drugą kwestią może być to, że kobiety, ze względu na duży poziom wrażliwości na innych, mogą częściej problemy związane z codziennym funkcjonowaniem osób z ich bliskiego otoczenia przypisywać czynnikom psychicznym, a nie np. motywacyjnym lub związanym z cechami charakteru (czyli np. w miejsce „nie chce mu się”, „jest leniwy” zastanawiać się „może ma depresję?”). – mówi prof. Dominika Maison.

Kto korzysta z pomocy psychologa lub psychiatry?

Kolejnym pytaniem zadanym biorącym w badaniu Polakom było to, czy kiedykolwiek w życiu korzystali z pomocy psychologa lub psychiatry. Okazuje się, że z pomocy psychologa i/lub psychiatry korzysta obecnie około 8% Polaków, natomiast w przeszłości takie doświadczenie miało 27% w przypadku kontaktu z psychologiem, a 21% z psychiatrą.

Obecnie kontakt z psychologiem lub psychiatrą zdecydowanie częściej mają kobiety (11%) niż mężczyźni (5%) oraz osoby najmłodsze – 15% w wieku 18-24 lata, a także osoby bezrobotne (18%) oraz uczniowie i studenci (19%).

Warto zwrócić uwagę na większy wskaźnik korzystania z pomocy specjalistycznej w sytuacji problemów natury psychicznej przez kobiety niż mężczyzn. I tu pojawia się pytanie skąd ta różnica. Biorąc pod uwagę dane pokazujące, że mężczyźni kilkakrotnie częściej popełniają samobójstwa niż kobiety, rzadsze korzystanie z pomocy specjalisty przy pojawiających się problemach psychicznych może wynikać z ciągle dominującego w naszym społeczeństwie stereotypu „twardego mężczyzny”. Wielu mężczyznom trudniej jest mówić o swoich emocjach i problemach oraz prosić o pomoc z obawy (czasami nieświadomej), że może być to postrzegane jako przejaw słabości oraz złudnego przekonania, że sami mogą sobie pomóc. – mówi prof. Dominika Maison.

Postrzeganie problemów ze zdrowiem psychicznym

Co prawda wyniki przeprowadzonego badania pokazują, że wśród przekonań Polaków na temat problemów psychicznych przeważają pozytywne opinie niż negatywne, to jednak cały czas widać, że kobiety mają zdecydowanie bardziej pozytywne nastawienie wobec osób doświadczających problemów psychicznych oraz korzystania z profesjonalnej pomocy w sytuacji pojawienia się problemów. Np. ze stwierdzeniem, że problemy psychiczne są zupełnie normalną rzeczą i nie należy się tego wstydzić zgadza się więcej kobiet (90%) niż mężczyzn (82%).

Odwrotną sytuację widzimy w przypadku stwierdzenia, że większość osób, które zgłaszają się na terapię mogłaby sobie sama z tym pomóc, gdyby tylko chciała – tu mamy więcej mężczyzn, którzy zgadzają się z tym stwierdzeniem (45%) niż kobiet (31%). Podobnie ze stwierdzeniem, że problemy psychiczne mogą się zdarzyć, ale nie powinno się o tym mówić innym, gdyż jest to prywatna sprawa człowieka – zgadza się z nim 48% mężczyzn i 38% kobiet.

Przekonania na temat korzystania z pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej mocno się zmieniają, ludzie oswajają się z tym, że na przykład osoby publiczne coraz częściej przyznają się do własnych problemów. Pewnie dlatego aż 85% Polaków podziela przekonanie, że jest to coś czego nie należy się wstydzić. Czyli widzimy otwartość, wobec tego, że komuś mogą się przytrafić problemy psychiczne. Jednocześnie widać, że gdy stwierdzenie dotyczyło osoby badanej, czyli jej własnego udziału w terapii, a jeszcze bardziej pójścia do szpitala psychiatrycznego, jest cały czas spora grupa osób, która by się tego wstydziła. To pokazuje, że jest jeszcze dużo do zrobienia w kwestii oswojenia społeczeństwa tym, że problemy psychiczne mogą dotknąć każdego i że nikt nie powinien się wstydzić tego, że korzysta z profesjonalnej pomocy psychologa czy psychiatry. – mówi prof. Dominika Maison.

Nota metodologiczna:
Badanie przeprowadzone na ogólnopolskim panelu badawczym Ariadna. Próba ogólnopolska losowo-kwotowa N=1104 osób w wieku od 18 lat wzwyż. Kwoty dobrane wg reprezentacji w populacji dla płci, wieku i wielkości miejscowości zamieszkania. Termin realizacji: październik 2024 roku. Metoda: CAWI.