Tradycje bożonarodzeniowe: co pielęgnujemy, od czego odchodzimy?

Przeczytaj także: Karp na święta: czy i jak kupujemy ryby?

Jak Polacy planują spędzić najbliższe Boże Narodzenie?

Większość Polaków (85%) planuje spędzić tegoroczny wieczór wigilijny w gronie najbliższych: we własnym domu bez gości (46%) lub z gośćmi (19%) albo u kogoś z rodziny (20%). Polaków, którzy nie obchodzą wigilii jest tylko 4%, a osób, które same spędzą ten wieczór – 5%.

Ciekawe jest porównanie planów na spędzenie wieczoru wigilijnego w tym roku z rokiem ubiegłym. Widać tu dużą zmianę. Co prawda liczba Polaków, którzy spędzą ten wieczór w gronie rodziny w zasadzie się nie zmieniła, to jednak wzrosła wyraźnie grupa tych, którzy spędzą ten wieczór bez gości (46% w 2024 vs. 38% w 2023), a równocześnie spadła otwartość na zapraszanie tego dnia gości (z 26% w 2023 do 19% w 2024).

Boże Narodzenie jest w Polsce przede wszystkim świętem rodzinnym, okazją do spotkania z bliskimi, ubrania choinki czy zjedzenia tradycyjnych potraw. Jednak widać pewną zmianę w tym jak Polacy zamierzają spędzić wieczór wigilijny w porównaniu do zeszłego roku. W 2023 roku w porównaniu do 2024 więcej osób spędziło święta z gośćmi. W tym roku w porównaniu do ubiegłego więcej osób spędzi święta w gronie najbliższej rodziny, ale bez gości. Ograniczenie liczby osób przy wigilijnym stole to nie tylko oszczędność na wydatkach związanych z kolacją wigilijną, ale też mniejsze wydatki na prezenty. – mówi prof. Dominika Maison.

Boże Narodzenie, a szczególnie wieczór wigilijny, to już nie jest w Polsce święto religijne, powiązane z Kościołem Katolickim. Mimo rosnącej z roku na rok liczby osób deklarujących odejście od kościoła, ateizm, czy wręcz wrogość wobec kościoła i religii, to jednak tylko 4% Polaków twierdzi, że nie celebruje Wigilii. To wyraźnie pokazuje, że również dla wielu osób niezwiązanych z kościołem, a nawet jego przeciwników, Święta Bożego Narodzenia są ważne i są przez nie obchodzone. Oczywiście wśród tych, którzy nie chodzą w ogóle do kościoła (a jest ich obecnie 42% Polaków), osób, które nie obchodzą Wigilii jest najwięcej – 11%, jednak jak widać cały czas większość z nich celebruje to święto. – mówi prof. Dominika Maison.

Najsilniejsze tradycje bożonarodzeniowe

Choinka, to zdecydowanie najsilniejszy element tradycji bożonarodzeniowej – choinkę w swoim domu planuje mieć aż 77% Polaków. Obok choinki, drugim nieodzownym elementem Świąt Bożego Narodzenia jest opłatek – 74% Polaków będzie go miało w swoim domu. W dalszej kolejności, aczkolwiek cały czas u minimum połowy Polaków pojawią się prezenty pod choinką (63%), dodatkowy talerz podczas kolacji wigilijnej (53%), słuchanie kolęd (49%) i siano pod obrusem (48%). Element najbardziej powiązany z religią – czyli wyjście na pasterkę – zadeklarowało tylko 26% Polaków. Oczywiście widać tu bardzo duże różnice w zależności od tego, czy jest się praktykującym katolikiem. Wśród osób chodzących regularnie i przynajmniej raz w tygodniu na mszę aż 58% planuje pójście na pasterkę. Co ciekawe, wśród osób, które twierdzą, że nie chodzą do na msze jest aż 8% osób, które planują w tym roku pójście na pasterkę.
Ranking tradycji bożonarodzeniowych w zasadzie nie zmienił się od zeszłego roku – cały czas na czele tej listy jest choinka i opłatek. Ranking ten w niewielkim stopniu zależy to od częstotliwości praktyk religijnych, aczkolwiek konkretne tradycje już tak. Co prawda osoby regularnie i często uczestniczące we mszy częściej celebrują święta poprzez wyjście na pasterkę lub wspólne śpiewanie kolęd niż osoby niepraktykujące. Są jednak tradycje, chociażby choinka, prezenty pod choinką czy opłatek, które są obecne w domach niezależnie od stopnia religijności.

Różne kraje mają swoje odrębne tradycje bożonarodzeniowe . W wielu krajach, np. Holandii, Belgii, Anglii nie obchodzi się Wigilii, nie pości. a niektórych krajach nie ma prezentów pod choinką. Zwyczaj łamania się opłatkiem jest w zasadzie nieznany poza Polską, Litwą i Białorusią. Natomiast w Polsce choinka i opłatek to najsilniejsze symbole Wigilii i Bożego Narodzenia, w zasadzie w relatywnie niewielkim stopniu kultywowanie tych tradycji zależne jest od poziomu bycia praktykującym katolikiem. – mówi prof. Dominika Maison.

Tradycje bożonarodzeniowe ważniejsze są dla kobiet niż mężczyzn. Na przykład choinkę planuje mieć 80% kobiet i 74% mężczyzn, prezenty pod choinką 68% kobiet i 58% mężczyzn, a dodatkowy talerz na Wigilię 57% kobiet i 49% mężczyzn.
Duże różnice w podejściu do tradycji wigilijnych widać także między pokoleniami, co prawda zależność ta nie zawsze jest oczywista. Najwięcej tradycji bożonarodzeniowych kultywują najstarsze generacje: tzw. „Baby boomers” (urodzeni przed 1965 rokiem) oraz „Generacja X” (urodzeni między 1965 a 1980 rokiem). Natomiast zdecydowanie mniejsze przywiązanie do celebrowania wigilijnych tradycji mają tzw. „Millenialsi” (osoby urodzone w latach 1981-1994). Co ciekawe, najmłodsze pokolenie, tzw. „Generacja Z” (urodzeni po 1995 roku) w większym stopniu niż nieco starsi „Millenialsi” planuje kultywować tradycje wigilijne, jak prezenty, choinka, a nawet opłatek i siano pod obrusem.

Czym jest Boże Narodzenie dla współczesnych Polaków?

Nie dla wszystkich święta Bożego Narodzenia oznaczają to samo. Cały czas dla połowy Polaków jest to święto ważne ze względów rodzinnych i kultywowania tradycji. Natomiast dla mniejszej liczby Polaków (37%) jest to święto ważne ze względów religijnych.

Rola świąt Bożego Narodzenia w życiu Polaków bardzo się zmienia. Święto to staje się coraz mniej świętem duchowym i religijnym, a coraz bardziej świętem rodzinnym, a nawet hedonistyczno-komercyjnym (prezenty, dobre jedzenie). Dla mniejszej grupy Polaków jest to święto ważne ze względów religijnych (37%), niż ze względów rodzinnych (50%). W podejściu do Bożego Narodzenia czy Wigilii widać duże różnice pokoleniowe. Dla pokoleń najstarszych, tzw. Baby boomers i Generacji X (osoby urodzone przed 1980 rokiem) święta są cały czas ważne ze względów rodzinnych, religijnych i kultywowania tradycji. Dla najmłodszego pokolenia – tzw. Generacja Z (osoby urodzone po 1995 roku) bardziej niż dla starszych Boże Narodzenie jest okazją do wymiany prezentów oraz zjedzenia dobrych potraw. – mówi prof. Dominika Maison.

Nota metodologiczna:
Badanie przeprowadzone na ogólnopolskim panelu badawczym Ariadna. Próba ogólnopolska losowo-kwotowa N=1147 osób w wieku od 18 lat wzwyż. Kwoty dobrane wg reprezentacji w populacji dla płci, wieku i wielkości miejscowości zamieszkania. Termin realizacji: 6 - 9 grudnia 2024 roku. Metoda: CAWI.