Sytuacja materialna Polaków: dobrostan czy zaciskanie pasa?

Przeczytaj także: Dobrobyt czy zaciskanie pasa? Polki o sytuacji materialnej

Jak Polacy oceniają swoją sytuację finansową?

Większość Polaków ocenia swoją obecną sytuację finansową na średnim poziomie i więcej jest osób, które oceniają ją bardziej pozytywnie (36%) niż negatywnie (21%). Jednak ocena obecnej sytuacji materialnej jest wyraźnie gorsza niż w 2022 roku, kiedy 42% Polaków oceniało swoją sytuację materialną pozytywnie, a 20% negatywnie.

Postrzeganie własnej sytuacji materialnej jest interesującym pomiarem „dobrostanu finansowego”, na który wpływa wiele czynników, nie tylko to jaka jest sytuacja finansowa danej osoby, ale też jak postrzega siebie w stosunku do otaczających ludzi i jaki ma stosunek do pieniędzy (np. osoby o wysokim poziomie materializmu mają często niski dobrostan finansowy). Wiele badań pokazuje, że właśnie postrzeganie własnej sytuacji finansowej, a niekoniecznie posiadana ilość pieniędzy i dóbr materialnych bardziej wpływa na decyzje finansowe. Np. osoby postrzegające swoją sytuację finansową jako dobrą częściej mają więcej oszczędności i częściej się ubezpieczają niż osoby, które postrzegają ją jako złą. Co ciekawe zależność ta z obiektywnymi dochodami jest dużo słabsza. – mówi prof. Dominika Maison.

Porównanie postrzegania własnej sytuacji materialnej przez Polaków na przestrzeni ostatnich 16 lat pokazuje spore wahania tego wskaźnika. Najgorzej sytuacja wyglądała w 2017 roku – wtedy było najwięcej Polaków (niemal 1/3) negatywnie oceniających swoją sytuację materialną. Obecnie mniej Polaków jest niezadowolonych ze swoich finansów i stanu posiadania, jednak w porównaniu z ostatnim pomiarem w 2022 roku spadła liczba Polaków zadowolonych ze swoich finansów.
Kolejnym ciekawym wynikiem jest porównanie własnej sytuacji materialnej do sytuacji innych Polaków (czyli relatywna sytuacja materialna). I tu okazuje się, że zdecydowanie więcej Polaków (26%) uważa, że ich sytuacja materialna jest gorsza od sytuacji innych Polaków, niż jest takich, którzy postrzegają swoją sytuację jako lepszą (13%). Poczucie gorszej sytuacji materialnej od innych mają w większym stopniu osoby z podstawowym i zawodowym wykształceniem (34%) oraz osoby w wieku 45-54 lata (38%).

Obok obiektywnej sytuacji materialnej (zarobki i posiadane dobra materialne) i subiektywnej (postrzeganie własnej sytuacji) możemy też mówić o relatywnej sytuacji materialnej, czyli jak osoba postrzega swoje finanse w stosunku do wyobrażenia na temat sytuacji innych osób w jej otoczeniu. I okazuje się, że wynik tych porównań społecznych jest bardziej negatywny niż postrzeganie własnej sytuacji materialnej. Jak pokazały przeprowadzone badania, pomimo iż więcej Polaków ocenia swoją sytuację pozytywnie niż negatywnie, to równocześnie więcej osób uważa, że ich sytuacja jest gorsza od sytuacji rodaków.

Co ciekawe to poczucie „finansowej niższości” wobec innych Polaków wzrosło w ciągu ostatnich 3 lat (z 17% Polaków oceniających w 2022 roku swoją sytuacje jako gorszą od innych, do 26% w 2025 roku). Inaczej mówiąc, coraz więcej osób ma poczucie, że innym Polakom jest lepiej niż im samym. – mówi prof. Dominika Maison

Komu się pogorszyło, a komu polepszyło?

Mimo iż procent Polaków oceniających własną sytuacje materialną jako złą w zasadzie nie zmienił się od 2022 roku, to aż 1/3 Polaków uważa, że ich sytuacja materialna pogorszyła się i jest tych osób więcej niż tych, które uważają, że ich sytuacja się polepszyła (15%). Połowa Polaków natomiast uważa, że ich sytuacja materialna pozostała na tym samym poziomie w porównaniu do zeszłego roku. Przekonanie o pogorszeniu własnej sytuacji materialnej w porównaniu z poprzednim rokiem rośnie wraz z wiekiem i wśród osób powyżej 45 roku życia jest takich osób 39% (vs. 33% w całej populacji). Na pogorszenie sytuacji materialnej skarżą się również osoby z podstawowym i zawodowym wykształceniem (44%), emeryci i renciści (41%) oraz osoby bezrobotne (59%).
Osoby, które uważają, że ich sytuacja materialna pogorszyła się w ostatnim roku jako najważniejsze przyczyny wskazują inflację i wynikający z niej ogólny wzrost cen produktów (77% tych, którym się pogorszyło wskazuje ten powód) oraz wzrost cen gazu, benzyny i energii elektrycznej (63%). Na inflację i wzrost cen najbardziej narzekają osoby w średnim wieku (35-44 lata) – wśród nich aż 84% wskazało tę przyczynę. Natomiast wzrost kosztów energii elektrycznej najbardziej dokucza osobom najstarszym – wśród osób powyżej 55 roku życia 71% wskazało ten czynnik.

Systematyczny wzrost cen produktów oraz kosztów energii towarzyszy nam od dłuższego czasu i jak widać trudności z tego wynikające są odczuwalne dla większości Polaków. Co trzeci Polak ma poczucie, że jego sytuacja materialna pogorszyła się w ciągu ostatniego roku. Nie jest to zaskoczeniem, bo każdy widzi, że za tę samą kwotę może kupić coraz mniej a rachunki za prąd nieustannie rosną. Niestety ta sytuacja nie sprzyja optymistycznemu patrzeniu w przyszłość. Aż 1/3 Polaków uważa, że ich sytuacja w ciągu najbliższych 12 miesięcy jeszcze bardziej się pogorszy. Najbardziej tego pogorszenia obawiają się najstarsi, prawdopodobnie nie tylko ze względu na rosnące koszty życia, ale również niepewność zatrudnienia oraz bliską dla wielu w tej grupie wiekowej perspektywę przejścia na emeryturę, która dla większości Polaków jest niestety równoznaczna z drastycznym spadkiem dochodów. – mówi prof. Dominika Maison.

Perspektywy na przyszłość – nastroje finansowe

Połowa Polaków uważa, że w ciągu najbliższego roku ich sytuacja materialna nie zmieni się. Wśród pozostałych jest więcej pesymistów (31%) niż optymistów (19%). Zdecydowanie najwięcej optymistów jest wśród młodych – w grupie w wieku 18-24 lata aż 51% wierzy, że ich sytuacja się polepszy w najbliższym roku.

Niewielu Polaków – zaledwie 19% – patrzy optymistycznie na swoją przyszłość finansową w niedalekiej przyszłości. Najwięcej optymistów finansowych jest wśród młodych Polaków – w grupie w wieku 18-24 lata aż 51% wierzy, że ich sytuacja się polepszy w najbliższym roku, a 31% w grupie 25-34 lata. Oczywiście pojawia się tu pytanie, na ile jest to optymizm, a na ile realizm. W grupie młodych Polaków w wieku poniżej 25 lat jest prawdopodobnie wiele osób, które dopiero wchodzą na rynek pracy, więc niedługo będą miały swoje własne pieniądze lub będą pięły się na kolejnych szczeblach kariery zawodowej. Z tej perspektywy wizja polepszenia sytuacji materialnej może być całkiem realna. Z drugiej jednak strony wiadomo, że nie wszystkim łatwo jest znaleźć pracę, pracę w zawodzie czy pracę dobrze płatną, że rynek pracownika ewoluuje w stronę rynku pracodawcy – z tej perspektywy może to być jednak optymizm, a nie realizm i na dodatek nie zawsze uzasadniony. – mówi prof. Dominika Maison.

Nota metodologiczna:
Badanie przeprowadzone na ogólnopolskim panelu badawczym Ariadna. Próba ogólnopolska losowo-kwotowa N=1106 osób w wieku od 18 lat wzwyż. Kwoty dobrane wg reprezentacji w populacji dla płci, wieku i wielkości miejscowości zamieszkania. Termin realizacji: 10 - 13 stycznia 2025 roku. Metoda: CAWI.