Jak pandemia zmieniła rynek pracy?

Przeczytaj także: Praca zdalna: minimum 1 raz w tygodniu i zza granicy

Widzimy, jak koronawirus przyspieszył cyfryzację, upowszechnił nowe formy pracy i zwiększył świadomość znaczenia zdrowia psychicznego pracowników. Z drugiej strony, Alicja Kotłowska wskazuje na negatywne skutki tych zmian, takie jak utrata miejsc pracy z powodu automatyzacji i problemy związane z pracą zdalną. Mimo pewnych pozytywnych zmian, pojawiły się nierozwiązane problemy w zarządzaniu i kompetencjach cyfrowych. Dodatkowo, ekspertka wskazuje na wpływ pokolenia Z na promowanie lepszych warunków pracy oraz na zieloną transformację gospodarki.

Pozytywne zmiany na rynku pracy

Pandemia przyspieszyła proces cyfryzacji w naszej pracy i życiu. Wzrosła liczba narzędzi opartych na sztucznej inteligencji, robotyzacji i big data, które z jednej strony poprawiły efektywność procesów, a z drugiej – stworzyły nowe stanowiska pracy takie jak: Artificial Intelligence Engineer/Manager, Data Analyst/Data Scientist, Cybersecurity Specialist, Cloud Architect, AR/VR Developer. Alicja Kotłowska podkreśla, że zapotrzebowanie na nowe kompetencje jest bodźcem do innowacyjnych projektów: – np. Uniwersytet SWPS, we współpracy z Konfederacją Lewiatan, realizuje projekt “Twoje kompetencje przyszłości”, współfinansowany przez Europejski Fundusz Społeczny Plus oraz Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, który ma na celu rozwój kluczowych kompetencji zawodowych z zakresu myślenia projektowego, innowacyjnego, systemowego oraz kompetencji cyfrowych. Można powiedzieć, że pandemia wymusiła na nas przyspieszoną edukację cyfrową.

Ekspertka zwraca uwagę, że pandemia upowszechniła nowe formy pracy:

Praca zdalna i hybrydowa stały się standardem. Wcześniej wiele firm traktowało je jako przywilej lub rzadkość, a pandemia pokazała, że może być to efektywny model organizacji pracy. Dzięki temu pracownicy zyskali większą elastyczność i autonomię. Nowe formy pracy to także posługiwanie się platformami, praca freelancerów, cyfrowych nomadów, model workation, job sharing, coworking i wiele innych form pracy w sektorze gospodarki opartej na wiedzy (ang. knowledge economy).

Zdaniem Alicji Kotłowskiej zmieniło się podejście do zdrowia psychicznego w miejscu pracy:

Zaczęto zwracać większą uwagę na dobrostan pracowników, co skłoniło firmy do wprowadzania programów wsparcia psychologicznego, elastyczniejszych grafików wspomagających łączenie obowiązków zawodowych i opiekuńczych. Ekspertka dodaje, że to, co kiedyś było postrzegane jako temat tabu, dziś stało się integralną częścią polityki HR w wielu organizacjach: – Przed pandemią firmy dbały przede wszystkim o zasady BHP, a dziś jest większa świadomość, że zdrowie psychiczne, samopoczucie, atmosfera w pracy mają ogromny wpływ na wydajność i lojalność pracowników, więc opłaca się o to zadbać.

Alicja Kotłowska zwraca też uwagę, że od czasu pandemii obserwujemy niezwykłą aktywizację pracowniczą w skali globalnej na social media oraz promowanie nowych trendów na rynku pracy przez pokolenie Z, które jasno i masowo artykułuje swoje opinie w trendach takich jak m.in.: Wielka Rezygnacja, cicha rezygnacja, Lazy Girl Job. Ekspertka z Uniwersytetu SWPS wskazuje, że młodzi pracownicy zyskali głos na rynku pracy i lobbują o lepsze warunki pracy w świecie wirtualnym, co jest pozytywne w kontekście spadku aktywności związków zawodowych, formalnych struktur i stowarzyszeń pracowniczych.

Kiedy pięć lat temu wprowadzono lockdown, wstrzymano produkcję i transport, co zaowocowało chwilowym spadkiem poziomu zanieczyszczenia naszej planety, a to pozytywnie przyczyniło się do zielonej transformacji w wielu gospodarkach. Ekspertka ds. zarządzania wskazuje, że wpłynęło to na wzrost liczby nowych ofert pracy, tzw. green jobs, takich jak: Renewable Energy Engineer, Circular Economy Specialist, ESG Consultant, Carbon Footprint Analyst, Wind Turbine Technician, Sustainable Mobility Manager. Kotłowska dodaje:

Nowe europejskie regulacje, związane z zieloną transformacją, które niedawno weszły w życie, zmieniają zasady funkcjonowania firm, które coraz bardziej promują sustainable workplace, czyli środowisko pracy, które łączy odpowiedzialność ekologiczną, społeczną i ekonomiczną, dążąc do minimalizacji wpływu firmy na środowisko, poprawy dobrostanu pracowników oraz wdrażania etycznych standardów zarządzania.

Negatywne skutki pandemii COVID-19 dla rynku pracy

Pandemia COVID-19 była ogromnym katalizatorem zmian na rynku pracy, jednak wiele z tych transformacji miało negatywne konsekwencje. Cyfryzacja, choć przyniosła wiele usprawnień, jednocześnie doprowadziła do masowej utraty miejsc pracy w niektórych branżach. Alicja Kotłowska mówi:

Automatyzacja i rozwój sztucznej inteligencji sprawiły, że wiele stanowisk, zwłaszcza w sektorze usług i produkcji, przestało być potrzebnych, a pracownicy, którzy nie nadążali za dynamicznymi zmianami technologicznymi, zostali dotknięci tzw. technologicznym bezrobociem, które według Światowego Forum Ekonomicznego będzie problemem ok. 2% pracowników na całym świecie. Ekspertka wskazuje, że brakuje programów przekwalifikowania, które pozwolą nadążyć za zmianami.

Praca zdalna, która na początku pandemii była przedstawiana jako idealne rozwiązanie, również okazała się problematyczna.

Początkowy entuzjazm związany z elastycznością i możliwością pracy z dowolnego miejsca szybko zmienił się we frustrację i wypalenie. Brak jasnej granicy między życiem zawodowym a prywatnym sprawił, że wiele osób zaczęło pracować znacznie dłużej niż wcześniej, co negatywnie odbiło się na ich zdrowiu i relacjach rodzinnych. Dodatkowo, praca zdalna w wielu organizacjach pogłębiła podziały między pracownikami – osoby, które były częściej obecne w biurze, miały większe szanse na awans i lepsze relacje z przełożonymi, co stworzyło nowe nierówności. Problematyczne okazało się również zarządzanie zespołami rozproszonymi – menedżerowie często nie mają odpowiednich kompetencji, by skutecznie koordynować pracę pracowników na odległość – analizuje Alicja Kotłowska.

Zdrowie psychiczne pracowników stało się stałym tematem, jednak, zdaniem ekspertki z USWPS, często jest traktowane powierzchownie.

Wielkie korporacje zaczęły wprowadzać programy wellness i inicjatywy związane ze zdrowiem psychicznym, ale w wielu przypadkach były to działania na pokaz, które nie rozwiązywały rzeczywistych problemów. Zjawisko to nazwano "wellness washing" – firmy promowały dbanie o dobrostan pracowników, ale jednocześnie utrzymywały nadmierne obciążenie pracą, wysokie wymagania i toksyczną kulturę organizacyjną. W efekcie pracownicy, zamiast faktycznego wsparcia, otrzymywali jedynie powierzchowne rozwiązania, takie jak aplikacje do medytacji czy webinary o radzeniu sobie ze stresem, które nie zmieniały realnych warunków ich pracy – mówi Alicja Kotłowska,

która w książce „Twoja praca” pisze m.in. o negatywnych skutkach struktury “mrowiska”, toksycznych przełożonych, wypaleniu i innych psychospołecznych ryzykach w pracy

Pomimo pewnych pozytywnych przemian w ostatnich pięciu latach, niektóre aspekty rynku pracy pozostały niezmienne, co dla wielu osób jest rozczarowaniem. Alicja Kotłowska zwraca uwagę, że jakość zarządzania i przywództwo w wielu organizacjach wciąż pozostawia wiele do życzenia – pandemia pokazała, że liderzy często nie potrafią skutecznie komunikować się z pracownikami, nie dbają o ich rozwój i nie potrafią budować relacji w zespołach, nie motywują, nie doceniają. Równocześnie kompetencje cyfrowe w wielu grupach zawodowych nie uległy znaczącej poprawie – choć wszyscy musieli przenieść się do świata wirtualnego, wiele osób wciąż ma trudności z obsługą narzędzi cyfrowych. Ekspertka zwraca też uwagę, że problemem pozostały długie godziny pracy:

Choć elastyczność pracy miała teoretycznie ułatwić życie pracownikom, w rzeczywistości doprowadziła do jeszcze większej dostępności i wydłużenia czasu spędzanego na obowiązkach zawodowych. Polacy nadal są przodownikami pracy w UE. Nie zmieniło się również toksyczne środowisko pracy w wielu firmach, gdzie nadal brak etycznych standardów, panuje kultura nadgodzin, a hierarchiczne struktury blokują rozwój innowacyjności i samodzielności pracowników.

Alicja Kotłowska, podsumowując, zwraca uwagę, że choć pandemia była szansą na wielkie zmiany, to wiele kluczowych problemów pozostało nierozwiązanych, a nowe wyzwania wynikające z zielonej transformacji i rewolucji cyfrowej wymagają dalszych adaptacji na rynku pracy.

Bibliografia

• Kotłowska, A. (2025) Twoja praca. Jak osiągnąć dobrostan i uniknąć wypalenia zawodowego. Wydawnictwo Onepress. Warszawa https://onepress.pl/ksiazki/twoja-praca-jak-osiagnac-dobrostan-i-uniknac-wypalenia-zawodowego-alicja-kotlowska,dobros.htm#section1_shift
• Kotłowska, A. (2024). The Shortened Working Week and Its Impact on Workplace Sustainability. Education of Economists and Managers, 71(1), p. 69–97. https://econjournals.sgh.waw.pl/EEiM/article/view/4551 DOI: 10.33119/EEIM.2024.71.5
• Kotłowska, A. (2021) 10 Prawd o Pandemii. Jak pandemia Covid-19 zmienia świat. Wydawnictwo Jak.

mgr, LLM, MBA
Alicja Kotłowska