Płaczą i płacą? Podatki i ich rola oczami Polaków

Przeczytaj także: Płatności barterowe: Kryptowaluta nie jest środkiem płatniczym

Jak Polacy płacą podatki?

Do końca kwietnia Polacy muszą rozliczyć się z podatków za miniony rok.

Ponad połowa Polaków (55%) rozlicza się samodzielnie, a 18% korzysta z pomocy specjalistów – księgowych lub doradców finansowych. Pozostali nie mają kontaktu z wypełnianiem rozliczeń podatkowych, bo albo rozlicza ich pracodawca (12%), albo nie rozliczają się, bo nie pracują (15%). Przy pomocy księgowych i doradców najczęściej rozliczają się osoby prowadzące własną działalność gospodarczą. Natomiast rozliczający się samodzielnie to głównie osoby pracujące na etacie oraz emeryci, którzy mają dodatkową pracę, a także osoby w wykształceniem wyższym.

Ludzie postrzegają zazwyczaj własną grupę jako szczególnie mocno i często niesprawiedliwie obciążoną podatkami, niezależnie od rzeczywistego obciążenia tej grupy i jej statusu społeczno-ekonomicznego. Poczucie większego pokrzywdzenia własnej grupy występuje zarówno wśród najmniej, jak i najwięcej zarabiających, i tym samym wśród płacących najniższe i najwyższe podatki. – mówi prof. Dominika Maison.

Unikać czy płacić – co Polacy myślą o płaceniu podatków?

Zdecydowana większość Polaków – 89% – jest zdania, że należy korzystać z możliwości płacenia mniejszych podatków, ale jeżeli nie jest to niezgodne z prawem. Wyraźnie mniej Polaków, ale cały czas dużo, bo 50%, uważa, że nie ma nic złego w unikaniu podatków w nieuczciwy sposób.

Zwolennikami „optymalizacji podatkowej”, czyli minimalizowania podatków w granicach prawa, są częściej osoby z wykształceniem wyższym – 93% w tej grupie jest otwarta na takie działania i uważa, że jeżeli można zapłacić mniej, to warto z tego skorzystać. Wśród osób z niższym wykształceniem jest ich mniej – 81%. Odwrotną sytuację mamy w przypadku stwierdzenia, że nie ma nic złego w płaceniu mniejszych podatków, nawet gdy nie jest to do końca uczciwe – tu jest więcej osób z niższym wykształceniem (54%), niż wyższym (44%).
Podatki są postrzegane przez większość Polaków jako obywatelski obowiązek (79%), ale równocześnie ponad połowa Polaków (62%) chciałaby mieszkać w kraju, gdzie podatki są minimalne. W kraju o minimalnych podatkach, gdzie obywatel sam podejmuje decyzję za co płaci, częściej chcieliby mieszkać mężczyźni (63%) niż kobiety (59%).

Preferencje polityczne również mocno różnicują odpowiedzi na to pytanie – w kraju o minimalnych podatkach najczęściej chcieliby mieszkać zwolennicy konfederacji (85%), a zdecydowanie rzadziej zwolennicy Lewicy (53%), KO (55%) i Trzeciej Drogi (58%).

Niezależnie od systemu podatkowego obowiązującego w danym kraju, prawie zawsze obywatele są niezadowoleni z panującego systemu i uważają, że podatki są niesprawiedliwe. Konsekwencją tego jest chęć „optymalizacji” płacenia podatków lub wręcz unikani części opłat, nawet gdy nie zawsze jest to zgodne z prawem lub do końca uczciwe. Ciekawe, że większą otwartość na skorzystanie z możliwości obniżenia płaconych podatków mają osoby z wyższym wykształceniem, niż z niższym, ale dotyczy to raczej działań zgodnych z prawem.

Natomiast odwrotną sytuację widzimy w przypadku przyzwolenia dla zmniejszania podatków nawet w nie do końca uczciwy sposób – dla takiego działania większe przyzwolenie mają osoby z niższym wykształceniem niż wyższym. – mówi prof. Dominika Maison.

Podatki – dobro wspólne czy wyrównywanie nierówności społecznych?

Kolejne zadane w badaniu pytanie dotyczyło tego, jak postrzegana jest przez Polaków rola podatków, czy raczej jako coś co ma służyć rozwijaniu dobra wspólnego, czy bardziej jako źródło pieniędzy na wyrównywanie nierówności społecznych, czyli pieniędzy, które powinny być przeznaczane dla najbiedniejszych.

Okazuje się, że ¾ Polaków zdecydowanie jest za tym, aby z podatków było finansowane przede wszystkim dobro wspólne, a w mniejszym stopniu powinny służyć wyrównywaniu nierówności. Natomiast im wyższe wykształcenie tym odsetek osób będących zwolennikami przeznaczania podatków na wyrównywanie nierówności w społeczeństwie rośnie (17% wśród osób najniżej wykształconych, a 40% wśród osób z najwyższym wykształceniem).

Dylemat płacenia podatków polega na tym, że rzadko kiedy podatki bezpośrednio się zwracają podatnikowi, czyli że mamy do czynienia z sytuacją, w które im więcej ktoś płaci, tym więcej dostaje od państwa. Świadczenia finansowane z pieniędzy publicznych pochodzących z podatków są zazwyczaj ogólnodostępne, zarówno dla tych, którzy w ogóle nie płacą podatków, płacą mało i płacą bardzo dużo. Nie jest również tak, że ci, którzy płacą najwyższe podatki, korzystają najwięcej z tych świadczeń. Często jest wręcz przeciwnie. Jeżeli popatrzymy na sytuację w Polsce, to zazwyczaj osoby najwięcej zarabiające, czyli płacące największe podatki bardzo często korzystają z prywatnych usług, jak np. szkolnictwo czy usługi medyczne, czyli w mniejszym stopniu wykorzystują to co jest finansowane z podatków. – mówi prof. Dominika Maison.

Podatki są elementem polityki państwa. Dlatego też nie dziwi, że postrzeganie funkcji podatków bardzo różni się między zwolennikami różnych opcji politycznych – najmniej zwolenników podatków jako sposobu na wyrównywanie nierówności społecznych jest wśród zwolenników Trzeciej Drogi (13%), a najwięcej wśród zwolenników PiS (32%).

Jedną z funkcji podatków w większości krajów, poza finansowaniem dobra wspólnego (np. szkół, opieki zdrowotnej, dróg, policji) jest również wyrównywanie nierówności społecznych – czyli przeznaczanie pieniędzy z podatków płaconych przez bogatszych, na wsparcie dla biedniejszych. Z tej puli finansowane są np. zasiłki dla bezrobotnych, domy pomocy społecznej, dodatki socjalnie dla osób o niskich dochodach, budowa i utrzymywanie mieszkań komunalnych.

Co ciekawe, badanie pokazało, że zwolenników przeznaczania podatków na wyrównywanie nierówności społecznych, czyli w pewnym sensie zwolenników państwa opiekuńczego, jest najwięcej wśród zwolenników PiS (aż 1/3 z nich) – partii powszechnie, choć niesłusznie, nazywanej prawicową. – mówi prof. Dominika Maison.

Nota metodologiczna:
Badanie przeprowadzone na ogólnopolskim panelu badawczym Ariadna. Próba ogólnopolska losowo-kwotowa N=1140 osób w wieku od 18 lat wzwyż. Kwoty dobrane wg reprezentacji w populacji dla płci, wieku i wielkości miejscowości zamieszkania. Termin realizacji: 4 - 7 kwietnia 2025 roku. Metoda: CAWI.