Defraudacja i korupcja w firmach: narzędzia i metody

Przeczytaj także: Defraudacja: nie bagatelizuj problemu

Tło problemu

Defraudacje i korupcja w przedsiębiorstwach to przypuszczalnie największe niezagospodarowane rodzaje ryzyka we współczesnej gospodarce. Istnieje wiele badań akademickich i empirycznych, ujawniających rozmiary i skutki defraudacji i korupcji w przedsiębiorstwach. Na przykład badania prowadzone kolejno w latach 2002, 2004, 2006 przez organizację Association of Certified Fraud Examiners w różnych branżach na terenie Stanów Zjednoczonych niezmiennie wykazują, że problem defraudacji i korupcji jest szeroko rozpowszechniony i dotyczy praktycznie wszystkich organizacji, a straty przeciętnej firmy ponoszone z tego tytułu sięgają 5 procent jej rocznych zysków netto. Aż tyle pieniędzy ucieka z firmy tylko dlatego, że kilka osób znalazło sposób na użycie podstępu w celu osiągnięcia nieuczciwej lub niezgodnej z prawem korzyści (to definicja defraudacji), lub dlatego że kilka osób nadużywa swojego stanowiska dla korzyści osobistej (to definicja korupcji).

Jednak czy zarządy firm traktują te zjawiska na tyle poważnie, by w swoich strategiach uwzględnić mechanizmy zapobiegawcze? Wielu dyrektorów będzie utrzymywać, że tak — przecież kilka minionych dziesięcioleci poświęcili na wprowadzanie rozległych systemów kierowania i kontroli stworzonych w tym właśnie celu. Co więcej, systemy te są regularnie sprawdzane przez wewnętrznych i zewnętrznych audytorów, prawników, specjalistów w dziedzinie zarządzania ryzykiem, osoby odpowiedzialne za utrzymanie zgodności praktyki z wymaganiami, komisje kontroli oraz kadrę kierowniczą.

W tworzenie korporacyjnych programów odpowiedzialności, definiowanie firmowych systemów zarządzania i kontroli wewnętrznej oraz wdrażanie strategii zarządzania ryzykiem włożono tak wiele wysiłku i czasu, że niewiele go zostało na uporanie się z faktycznym ryzykiem defraudacji i korupcji, na zmierzenie się ze sposobem myślenia przestępców oraz ze stosowanymi przez nich metodami. Defraudacja i korupcja tym różnią się od wielu innych rodzajów ryzyka, że dopuszczają się ich ludzie agresywni, a zarazem inteligentni, nieustannie, potajemnie szukający luk, które stwarzają nowe możliwości. Przestępcy aż za dobrze poruszają się w gąszczu biurokracji i przepisów. Potrafią o jeden krok je wyprzedzać, wykorzystując najnowsze narzędzia i technologie. Wiedzą jak przemieszczać środki na kontach zagranicznych spółek, aby ryzyko że zostaną złapani było jak najmniejsze.

Gdy na poziomie zarządu firmy zaistnieje świadomość, że można położyć kres stratom olbrzymich kwot pieniędzy, możliwe staje się zastosowanie wielu różnych środków zapobiegania defraudacjom i korupcji. Jednak dzieje się tak zazwyczaj już po doświadczeniu skutków poważnej defraudacji lub skandalu korupcyjnego. W większości przypadków ukryte koszty defraudacji i korupcji takie jak ograniczenie ekspansji i rozwoju, uszczerbek reputacji i spadek morale pracowników są dużo wyższe niż bezpośrednie działania prewencyjne i zapobiegawcze.

Psychologiczne narzędzia defraudacji i korupcji

Wielokulturowość współczesnego świata doprowadziła do globalizacji praktyk defraudacyjnych i korupcyjnych. Tak jak kuchnia jednego kraju zostaje często zaadaptowana by pasowała do produktów kuchni innego obszaru, tak i metody korupcyjne wypracowane w danym miejscu są dostosowywane do warunków panujących gdzie indziej. Na przykład mechanizmy psychologiczne, które wykorzystano we wczesnych latach 90. do prymitywnych ale skutecznych oszustw nigeryjskich, są obecnie z powodzeniem stosowane na całym świecie do wyłudzania pieniędzy poprzez wysyłanie fikcyjnych wezwań do zapłaty faktur za rzekome umieszczenie adresu przedsiębiorstwa w nieistniejącym katalogu firm.