Iluzja życia online: dysonans poznawczy

Przeczytaj także: Poczucie kontroli i jej wpływ na zdrowie menedżerów

W tym przypadku dysonans polegał na niespójności między uzyskiwaną przez kobiety wiedzą o podrobach i własnymi przyzwyczajeniami. Dyskusja w grupach pomogła przezwyciężyć dysonans przez dzielenie się wątpliwościami i wspólne dochodzenie do wniosków. Ponadto zadziałało poparcie grupy. Stąd efekt badania.

Coch i French (1948) opisują badanie przeprowadzone w fabryce, w której niewielkie zmiany na linii produkcyjnej były przyczyną poważnych trudności. Robotnice, które do tej pory pracowały w satysfakcjonującym tempie, zaczęły wykazywać spadek wydajności pracy po wprowadzeniu tych zmian. W przypadku jednej z prasowaczek natomiast wydajność spadła niewiele. Po około dziesięciu dniach jej wydajność, w porównaniu z innymi, zaczęła przewyższać poziom osiągany przez współpracownice. Autorzy stwierdzają: „Poczynając od trzynastego dnia, kiedy z powrotem osiągnęła standardowy poziom produkcji i prześcignęła wydajność pozostałych członkiń załogi, stała się grupowym kozłem ofiarnym. W tym czasie jej wydajność obniżyła się i osiągnęła poziom pozostałych robotnic w grupie.”

W tym przypadku dysonans polegał na niespójności u większości pracownic między opinią o „złym nowym systemie” a rzeczywistością w postaci braku spadku wydajności u jednej z pracownic. Trzeba było wyeliminować źródło niespójności —zmiana systemu na stary była niemożliwa, natomiast znacznie łatwiej poszło z „nadaktywną” pracownicą.

King i Janis (1956) przeprowadzili badanie związane z opiniami na temat różnych aspektów służby wojskowej. Badanymi byli studenci płci męskiej. Najpierw wszyscy zostali zapytani o opinie na temat przyszłej służby wojskowej. Następnie każdy student otrzymał perswazyjny przekaz, który zawierał argumenty za następującymi rozwiązaniami: a) ponad 90% studentów zostanie powołanych do wojska w ciągu jednego roku od ukończenia studiów, oraz b) dla większości studentów służba wojskowa będzie trwała co najmniej trzy lata. Stworzono trzy warunki przekazywania komunikatu badanym:

• sytuację improwizacji — po cichym przeczytaniu komunikatu badani zostali poproszeni o wypowiedź rejestrowaną na magnetofonie, bez dodatkowego korzystania z tekstu. Wypowiedź miała być zgodna z treścią tekstu. Powiedziano studentom, że ich nagranie będzie zaprezentowane grupie jurorów do oceny pod względem jakości.
• sytuację głośnego czytania — badani również byli nagrywani, ale tym razem mieli przeczytać tekst z kartki, nie musieli sami wymyślać swojej wypowiedzi.
• sytuację kontrolną — badani zostali poproszeni o ciche przeczytanie tekstu, niczego więcej od nich nie żądano.

Wkrótce po zakończeniu eksperymentu ponownie dokonano pomiaru opinii badanych na temat przyszłej służby wojskowej.

Jak się okazało, badani w warunkach improwizacji częściej niż w warunkach kontrolnych zmieniali poglądy w odniesieniu do każdej opinii (przypuszczalny czas trwania służby wojskowej, przypuszczalny procent studentów, którzy otrzymają odroczenie, przypuszczalny procent studentów, którzy zostaną oficerami, przewidywana długość własnej służby wojskowej), z wyjątkiem piątej (przewidywanie otrzymania osobistego powołania). Sytuacja głośnego czytania nie różniła się w sposób istotny od sytuacji w grupie kontrolnej.

W tym przypadku dysonans polegał na niespójności między zachowaniem (otwarte wyrażenie poparcia w związku z koniecznością odbycia długiej służby wojskowej) a osobistymi przekonaniami w tej sprawie (sprzeciw wobec takich praktyk rządu). Nie można było zmienić systemu poboru, można było próbować uniknąć poboru półlegalnymi środkami lub też zmienić zdanie i przyjąć argumenty za służbą wojskową (co też zrobili studenci z grupy improwizacji).