Zarządzanie podatkami w firmie - grupy obciążeń

Przeczytaj także: Komisja Europejska o podatku od działalności cyfrowej

Skutki ekonomiczne realizacji tych świadczeń oraz prawne konsekwencje ich występowania są w zasadzie identyczne dla każdej z opisanych powyżej grup (podatków, składek, opłat i parapodatków) — powodują one zmniejszenie majątku przedsiębiorcy, a ich niespełnienie wiąże się z przymusową egzekucją. Podatki, składki i inne obciążenia traktowane są przez przedsiębiorcę jako parametry ekonomiczne, elementy otoczenia ekonomicznego firmy (używane m.in. w analizie SWOT). Ich oddziaływanie zależy jednak od indywidualnej sytuacji podatnika, wyznaczonej zakresem oddziaływania otoczenia podatkowego.

Prawidłowo wykonana przez przedsiębiorcę analiza otoczenia podatkowego uwzględnia nie tylko poszczególne obciążenia, ale również sposób funkcjonowania całego systemu obciążeń (daty, terminy płatności). Na potrzeby zarządzania można wyróżnić cztery płaszczyzny otoczenia podatkowego:

• normatywną,
• organizacyjną,
• ekonomiczną,
• psychologiczną.

W płaszczyźnie normatywnej otoczenie podatkowe jest rozumiane jako system prawa podatkowego lub szerzej daninowego. Z punktu widzenia działalności przedsiębiorstwa podstawowe znaczenie ma autonomia, odrębność (czasami wręcz oderwanie) prawa podatkowego od rzeczywistości gospodarczej. Autonomia ta wyraża się stosowaniem pojęć właściwych tylko dla podatków, pojęć które odbiegają, często znacząco, od „niepodatkowych” definicji tych samych przedmiotów lub zdarzeń (np. definicja samochodu ciężarowego w podatku VAT). W systemie podatkowym ignoruje się często rzeczywistość gospodarczą oraz zdrowy rozsądek, co może prowadzić do absurdalnych sytuacji (raz jeszcze definicja samochodu ciężarowego w podatku VAT). Specyfika podatkowego ujęcia rzeczywistości może mieć istotne znaczenie dla działalności wielu przedsiębiorstw (np. wpływ zmian w podatku VAT na sprzedaż nowych samochodów w Polsce po 1 maja 2005r.). Abstrahując od przyczyn stosowania i oceny „specyficznych” konstrukcji podatkowych, należy je uwzględnić w zarządzaniu podatkami.

Analiza otoczenia podatkowego na płaszczyźnie normatywnej prowadzi również do wniosku, że działania ustawodawcy podatkowego skutkują dodatkowym ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej, gdyż często prowadzą one do wprowadzenia skomplikowanych, niespójnych, nieprzemyślanych i sprzecznych przepisów podatkowych w sytuacji, gdy możliwe jest ich uniknięcie przy zachowaniu odpowiedniej staranności. Należy jednak przyznać, że ryzyko podatkowe wynika również z natury regulacji prawnej, której cechą jest praktyczna niemożność precyzyjnego sformułowania obowiązku podatkowego. Obowiązek podatkowy w wielu sytuacjach nigdy nie zostanie precyzyjnie określony, co w praktyce oznacza trudności z jego realizacją oraz stanowi potencjalne źródło sporu z organami podatkowymi (jak również furtkę dla poszukiwania i stosowania obejść przepisów na korzyść przedsiębiorców wyposażonych w armię świetne wyszkolonych prawników). Prowadzi to do określonych trudności przy ustalaniu celów podatkowych i sposobów ich realizacji.

Wynikająca z naturalnych ograniczeń częsta niemożność precyzyjnego określenia obowiązku podatkowego skutkuje koniecznością rozstrzygania sporów przez odpowiednie instytucje. Instytucje te tworzą płaszczyznę organizacyjną otoczenia podatkowego. Waga tej płaszczyzny wynika z faktu, że sposób funkcjonowania tych instytucji stwarza określone warunki i efekty dla działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Kształt i rodzaj działań w ramach zarządzania podatkami zależą w znacznym stopniu od przewidywalności i terminowości zachowań ustawodawcy, organów podatkowych oraz sądownictwa. Strategia podatkowa zdeterminowana jest między innymi takimi czynnikami jak: sposób wprowadzenia nowych przepisów przez ustawodawcę (np. problem vacatio legis), stosowane interpretacje i odpowiedzialność organów podatkowych (np. problem jednolitych interpretacji), terminowość i jednolitość w rozstrzyganiu sporów przez sądownictwo (np. problem jednolitości orzeczeń w takich samych sprawach). Ostatecznie więc sposób działania instytucji systemu podatkowego wyznacza pole dla zarządzania podatkami w przedsiębiorstwie.