Zarządzanie ryzykiem kredytowym: bank a firma

Przeczytaj także: Czym jest zdolność kredytowa i co na nią wpływa?

Dla przedsiębiorców kredyt jest wsparciem podstawowego profilu działalności, który polega na produkcji towarów lub świadczeniu usług. W związku z tym straty związane z kredytem, choć mogą poważnie odbić się na sytuacji finansowej firmy, nie mają większego wpływu na podstawową działalność zarobkową firmy (oprócz sytuacji, w których kredyt nie zostaje udzielony, a jest potrzebny np. na zakup materiałów do produkcji). Dopóki firma będzie produkować i sprzedawać swoje produkty, dopóty ma szansę wyjść z kłopotów finansowych.

Natomiast w przypadku banków, operacje udzielania kredytów są dla banku podstawową działalnością zarobkową. Kredyty stanowią zdecydowaną większość aktywów bankowych zarówno w krajach, w których klienci mają szeroki dostęp do rynków kapitałowych, jak i w systemach finansowych zorientowanych bankowo. Dochody odsetkowe są głównym źródłem zysku banków komercyjnych, pomimo relatywnej stagnacji marży odsetkowej i wzrostu konkurencji ze strony niebankowych instytucji kredytowych. W dłuższej perspektywie wysoki udział strat związanych z kredytami (należności zagrożone brakiem spłaty i stracone) musi zagrozić jego wypłacalności i dalszemu istnieniu. Dlatego też przedsiębiorca nie przykłada do kredytu takiej wagi jak bank. Dlatego też banki tak bacznie przyglądają się kredytobiorcom i tak dużo uwagi poświęcają działaniom zmniejszającym ryzyko związane z kredytami.

Możliwość niedotrzymania warunków umowy przez drugą stronę kontraktu jest pierwszym typem ryzyka kredytowego w banku. To ryzyko polega na tym, iż bank może nie otrzymać w oczekiwanym terminie płatności określonej warunkami kontraktu. Niemożność wywiązania się kontrahenta w całości lub części ze swoich zobowiązań wobec banku dotyczy nie tylko tradycyjnych produktów kredytowych, ale także gwarancji, poręczeń, akredytyw, transakcji faktoringowych, transakcji instrumentami pochodnymi i udzielonych zobowiązań pozabilansowych o charakterze warunkowym, w których struktura spłat jest losowa.

Drugi typ ryzyka kredytowego w banku polega na tym, że portfel udzielonych kredytów może zmniejszyć lub zwiększyć swoją wartość w wyniku fluktuacji cen rynkowych oraz zmian parametrów cenowych wskutek zachowań drugiej strony kontraktu np. odmowy zapłaty przyrzeczonej płatności (strata) lub zmiany ratingu (pogorszenie ratingu powoduje stratę, poprawa ratingu — wzrost wartości rynkowej portfela). W praktyce bankowej ryzyko kredytowe mierzy się udziałem należności zagrożonych w całym portfelu kredytowym (łącznie z należnościami zagrożonymi utratą wartości w bankach stosujących MSSF — Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej).

Prawo bankowe uzależnia decyzję kredytową banku od posiadania przez przedsiębiorcę (a szerzej kredytobiorcę) zdolności kredytowej, czyli zdolności do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Jest to warunek konieczny, choć niewystarczający do otrzymania kredytu. Co więcej, banki powinny monitorować zdolność kredytową kredytobiorcy przez cały czas obowiązywania umowy kredytowej i kwalifikować daną należność do odpowiedniej kategorii ryzyka zgodnie z przepisami o rezerwach celowych. Ponieważ ustawa nie definiuje pojęcia ryzyka kredytowego, można przyjąć, że zdolność kredytowa jest jego substytutem. W praktyce badanie zdolności kredytowej sprowadza się do analizy przepływów pieniężnych i jakości zarządzania nimi przez kredytobiorcę, co pozwala bankowi na miarodajną ocenę terminowości spłat kredytu, jest więc również elementem oceny ryzyka kredytowego.

Do podstawowych czynników wpływających na ryzyko kredytowe w banku należą:

• czynniki zewnętrzne (niezależne od banku), do których zaliczamy czynniki makroekonomiczne i społeczne (konkurencja, koniunktura, polityka fiskalna i monetarna, inflacja, bezrobocie, ubożenie społeczeństwa, skłonność do zadłużania się), polityczne (deregulacja i liberalizacja systemów bankowych), demograficzne (starzenie się społeczeństwa), technologiczne (zwłaszcza informatyczne),
• czynniki wewnętrzne (zależne od decyzji podejmowanych w banku), do których zaliczamy politykę i kulturę kredytową banku, rachunkowość portfela kredytowego, kwalifikacje pracowników departamentu kredytowego, dywersyfikację rodzajową kredytów w portfelu kredytowym, dywersyfikację kredytów gospodarczych między różne gałęzie gospodarki, rodzaje i wysokość zabezpieczeń, stosowane standardy kredytowe.