Zarządzanie zapasami: typy i optymalizacja kosztów

Przeczytaj także: Optymalizacja kosztów - trendy w Polsce

koszty wyczerpywania się zapasów

Te koszty powstają zarówno w obrębie materiałów, jak i wyrobów finalnych. W pierwszym przypadku wyczerpanie się zapasów doprowadzi do zakłóceń w procesie produkcyjnym i zmusi podmiot do poniesienia w trybie nagłym kosztów pozyskania dodatkowych dostaw. W drugim przypadku podmiot nie będzie w stanie sprostać zamówieniom odbiorców, co narazi go na utratę potencjalnych przychodów i zysków. Omawiane koszty mają charakter kosztów ekonomicznych, a nie księgowych, i w dalszych rozważaniach nie wystąpią.

Teraz możemy już przejść do właściwego tematu czyli optymalizacji stanów zapasów.

Konsekwencją bezwzględnej lub względnej stałości puli kosztów pozyskania zapasów jest to, że im większa jest dostawa, tym koszt jednej jednostki znajdującego się w niej zapasu jest mniejszy. Dana wartość kosztów rozkłada się bowiem na coraz większą liczbę jednostek, w związku z czym koszt każdej z nich staje się coraz mniejszy. Jeśli np. za wynajem jakiegoś środka transportu należy zapłacić 500 zł, to przewożąc nim 1 tonę materiału otrzymuje się koszt przewozu jednej jednostki tego materiału równy 500 zł, gdy zaś przewozi się nim 10 ton, koszt przewozu jednej jednostki wyniesie 50 zł.

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku kosztów utrzymania zapasów. Konsekwencją tego, że ich pula zmienia się w ślad za zmianami wielkości utrzymywanych zapasów jest to, że gdy owa pula rośnie, rośnie również koszt jednej jednostki zapasów do tej puli należących.

Wynika z tego, że gdy koszty pozyskania zapasów maleją, w tym samym czasie rosną koszty ich utrzymania. Nie jest możliwa jednoczesna ich minimalizacja, dlatego dąży się do optymalizacji łącznej ich sumy, ustalając tzw. ekonomiczną wielkość dostawy — EOQ, która spowoduje powstanie najmniejszej sumy kosztów zapasów.

Jeśli przyjmiemy, że zależność między kosztami utrzymania zapasów a ich wielkością ma charakter liniowy, to koszty te stanowić będą określony procent przeciętnej wartości zapasów. Całkowity koszt utrzymania zapasów w danym okresie można wówczas wyrazić przy pomocy następującego wzoru:

Ku = kju x Q/2

gdzie:
Ku — całkowite koszty utrzymania zapasów,
kju — jednostkowy koszt utrzymania zapasów stanowiący procent ich wartości,
Q — wielkość dostawy,
Q/2 — przeciętny poziom zapasów.

Z kolei pamiętając, że koszty pozyskania zapasów zachowują się inaczej, ich całkowitą wielkość można wyrazić następującym wzorem:

Kp = kpj x n

lub

Kp = kpj x Z/Q,

gdzie:
Kp — całkowite koszty pozyskania zapasów,
kpj — koszty pozyskania jednej dostawy, stanowiące określony procent ceny jednostkowej,
n — liczba dostaw w danym okresie,
Z — zapotrzebowanie na dany zapas w danym okresie,
Q — wielkość dostawy.