Czy warto zwalczać samozatrudnienie?

Przeczytaj także: Samozatrudnienie: wady i zalety

Dr Anna Kwiatkiewicz z BPI uważa, że samozatrudnienie nie powinno być traktowane jako patologia, wymaga jednak dostosowania reguł prawnych i systemu ubezpieczenia społecznego.

Z badań BPI wynika, że w Polsce w sektorze budowlanym ok. 20% zatrudnionych pracuje na podstawie innych umów niż umowa o pracę (np. umowy cywilnoprawne), z czego większość na zasadzie samozatrudnienia. Jest to jeden z najwyższych odsetków spośród wszystkich sektorów gospodarki. Ta forma zatrudnienia najczęściej jest wyborem samego pracownika, spowodowanym chęcią uniknięcia podatków. Dodatkowo pracownicy „zarabiają” minimalizując składkę na ubezpieczenie społeczne. Z kolei dla pracodawcy korzystne jest zmniejszenie kosztów pracy i większa elastyczność w relacjach z pracownikami.

Według badania samozatrudnienie częściej wybierają osoby o wyższych kwalifikacjach i lepiej zarabiające. Podobny charakter stosunku pracy występuje w przypadku umów cywilnoprawnych, które są jednak bardziej typowe dla osób bez kwalifikacji lub o niskich kwalifikacjach i mniej zarabiających. Konsekwencje tego podziału są poważne: pierwsza grupa dysponuje najczęściej dodatkowym ubezpieczeniem na zdrowie, życie i emerytalnym, niedostępnym dla tej drugiej. Często brak zabezpieczenia społecznego (np. zasiłku chorobowego) jest uświadamiany dopiero wtedy, gdy pracownik zaczyna chorować. Z pewnością nie ma tu mowy o wolnym wyborze.

Zdaniem BPI samozatrudnienie w przypadku sektora budowlanego ma jednak wiele korzyści. Prawie wszyscy pracownicy budowlani 90% swego czasu spędzają w delegacji. Dla nich mobilność - gotowość przenoszenia się z jednej budowy na drugą, od jednego klienta do drugiego, czy dobieranie zajęcia w zależności od sezonu – jest oczywiste i możliwe właśnie dzięki samozatrudnieniu.

Jak wynika z badania paradoksalnie jednak firmy, zatrudniające podwykonawców na zasadzie samozatrudnienia, widzą w elastyczności tej relacji także zagrożenie. „Gdy rozmawialiśmy z przedstawicielami organizacji pracodawców na początku września – zauważa dr Anna Kwiatkiewicz z BPI – i nie było jeszcze oznak kryzysu finansowego, deklarowali oni chęć zatrudniania na umowy o pracę, aby zagwarantować sobie dysponowanie odpowiednią liczbą osób, o właściwych kwalifikacjach, w odpowiednim momencie, a tym samym możliwość podjęcia się projektu. Podczas badań pracodawcy zauważali także, że zatrudnianie pracowników na „etat” jest prostsze – kontrolowanie ich pracy zajmuje mniej czasu”.

Według BPI samozatrudnienie – nie tylko w sektorze budowlanym - może być naturalnym sposobem kształtowania relacji zatrudnieniowych i nie powinno się klasyfikować go jako ”wynaturzenia relacji między pracodawcą, a pracownikiem”. W porównaniu z klasyczną umową o pracę wydawało się ono jednak mniej bezpieczne dla pracownika, np. w przypadku choroby, niezdolności do pracy czy wyliczeń wysokości należnej emerytury. Jednak ostatni kryzys udowodnił brutalnie, że ryzyko emerytalne nie zależy wyłącznie od podjętej formy pracy, ale również od decyzji rządowych czy koniunktury globalnej na rynkach finansowych.