Walka z wypaleniem zawodowym - fakty i mity

Przeczytaj także: Wypalenie zawodowe z perspektywy dyrektora firmy

Wypalenie jest to psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób. Wyczerpanie emocjonalne odnosi się do poczucia danej osoby, że jest nadmiernie obciążona emocjonalnie, a jej zasoby emocji zostały w znacznym stopniu uszczuplone (chodzi o dowolne emocje: zarówno pozytywne typu radość, współczucie, ale i negatywne typu złość). Depersonalizacja dotyczy negatywnego, bezdusznego lub zbyt obojętnego reagowania na innych ludzi, którzy są odbiorcami usług danej osoby lub przedmiotem opieki z jej strony. Obniżone poczucie dokonań osobistych odnosi się do spadku poczucia własnej kompetencji i sukcesów w pracy.

Powyższa definicja wypalenia nie została wyprowadzona z żadnej istniejącej teorii, lecz opracowano ją na podstawie kilku lat badań eksploracyjnych. Badania te obejmowały wywiady, ankiety oraz przeprowadzane w naturalnych warunkach obserwacje zachowania osób pracujących w szerokim zakresie różnych zawodów „ukierunkowanych na ludzi” takich jak ochrona zdrowia, służby socjalne (opieka społeczna), zdrowie psychiczne, wymiar sprawiedliwości i edukacja. W definicji wypalenia zostało podkreślone, że chodzi o określony sposób pracy z innymi ludźmi. Należy uściślić o co dokładnie chodzi. Chodzi otóż o taki sposób pracy, którego sednem jest występowanie roli „osoby udzielającej pomocy” i „osoby otrzymującej pomoc".

Podstawowa przyczyna wypalenia

Zasadnicza przyczyna wypalenia tkwi w naszej potrzebie sensu życia. Chcemy wierzyć, że nasze życie ma sens, że to, co robimy a zatem i my sami — jest pożyteczne i ważne. Gdy ludzie próbują znaleźć sens swego życia w pracy i mają poczucie, że zawiedli w procesie tworzenia tego sensu, wynikiem jest wypalenie. Co czyni poszukiwanie sensu życia tak potężną siłą? Przyczyną jest podstawowa tragedia, której wszystkie istoty ludzkie muszą stawić czoła tzn. ostateczność i nieuchronność śmierci. Nasza potrzeba, aby wierzyć, że to, co robimy ma sens, jest naszym sposobem radzenia sobie z udręką spowodowaną przez świadomość, że jesteśmy śmiertelni. Aby uniknąć i zaprzeczyć śmierci, musimy czuć się bohaterami, wiedzieć, że nasze życie ma sens, że liczy się w wyższym, „kosmicznym" porządku rzeczy.

To właśnie dlatego wypalenie zwykle występuje u ludzi mających ambitne cele i duże oczekiwania w momencie podejmowania pracy w takich dziedzinach jak pediatria, pielęgniarstwo, doradztwo w sprawach zarządzania, zarządzanie, nauczanie przedszkolne, opieka społeczna i zdrowie psychiczne. We wszystkich tych zawodach wymagania co do pracowników są wysokie — kwalifikacje zawodowe odpowiednio udokumentowane teorią i praktyką, silna motywacja, identyfikacja ze swoją pracą. Jeśli ci wysoko wykwalifikowani pracownicy nie czerpią z pracy poczucia sensu istnienia, gdy nie udaje się im zrealizować celów zawodowych i czują się niezdolni do skutecznego działania, wówczas stają się podatni na wypalenie.

Gdy pielęgniarki o silnej motywacji, które podejmowały pracę „aby poma¬gać ludziom... zrobić coś dobrego dla ludzkości... uczynić życie i śmierć łatwiejszymi do zniesienia dla innych istot ludzkich” (cytat z badań Shubin, 1978), uważają, że nie potrafią złagodzić bólu i cierpień swych pacjen¬tów, wówczas nie są w stanie czerpać ze swej pracy poczucia sensu istnienia, a tym samym są narażone na niebezpieczeństwo wypalenia. W badaniu nad pielęgniarkami do wypalenia często prowadziły następujące zjawiska w pracy: presja pracy - poczucie, że nie ma dość czasu lub wystarczającego per¬sonelu, żeby dobrze wykonywać pracę, poczucie braku sukcesu w pracy, poczucie odpowie¬dzialności za cierpienia pacjentów.