Konsumpcja w Polsce po 1989r: wnioski na przyszłość

Przeczytaj także: Koszty utrzymania mieszkania w Polsce relatywnie wysokie

Obserwacja i ocena przemian gospodarczych w Polsce z punktu widzenia kształtowania się ich efektów społecznych pozwala na wyróżnienie czterech faz tego procesu. Sekwencja tych faz jest następująca:

Faza I. W wyniku skumulowania się dwóch zjawisk, tj. przewlekłego, strukturalnego kryzysu gospodarki socjalistycznej z radykalnymi reformami rynkowymi, nastąpił znaczny spadek produktu krajowego, obniżenie zatrudnienia i pojawienie się licznej armii bezrobotnych. Uwolnienie cen, czyli odejście od ich administracyjnej regulacji, spowodowało hiperinflację i w efekcie znaczący spadek dochodów realnych przeważającej części społeczeństwa.

Faza II. Na skutek spadku dochodów realnych zmniejszył się popyt większości gospodarstw domowych, a w ślad za tym obniżył poziom konsumpcji oraz pogorszyła jej struktura.

Faza III. Proces regresu konsumpcji spowodował obniżenie się poziomu życia przeważającej części społeczeństwa, a przede wszystkim obniżenie poziomu uczestnictwa kulturalnego, pogorszenie dostępu do bezpłatnej opieki zdrowotnej i edukacji, wzrost przestępczości, wzrost rozwarstwienia społecznego, znaczną skalę tzw. wykluczenia społecznego (długotrwałe bezrobocie, bezdomność) itp.

Faza IV. Po pewnym czasie, gdy nad destrukcją starego, socjalistycznego systemu gospodarczego zaczęły dominować procesy kreacji nowego porządku i gospodarka weszła na ścieżkę przyspieszonego wzrostu gospodarczego, pojawiły się oznaki trwałego postępu społecznego. Kolejność ujawniania się pozytywnych efektów transformacji jest odwróceniem przedstawionej wcześniej sekwencji skutków recesji gospodarczej, a więc najpierw zaczął wzrastać produkt krajowy brutto, a w ślad za tym dochody realne i konsumpcja.

Jak zmieniały się wybrane wskaźniki ekonomiczne odnoszące się do skłonności do konsumpcji w Polsce w tych latach? Dla przypomnienia – skłonność do konsumpcji wyraża się stosunkiem wydatków konsumpcyjnych do dochodów ludności. Część dochodów nieprzeznaczoną na konsumpcję stanowią oszczędności.

W przekroju całego okresu transformacji można dostrzec wolny wzrost skłonności do konsumpcji polskich gospodarstw domowych. Zmiany miały jednak różny kierunek i dynamikę. Po wzroście w latach 1991-1994, w następnych czterech latach następuje stabilizacja wskaźnika, a następnie po 1998r. (z wyjątkiem 2001r.) – wzrost do poziomu 90% i jego przekroczenie w 2002r.

Rosnąca w pierwszych latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku skłonność do konsumpcji jest rezultatem równoległego działania następujących przyczyn:

• istnienie pokaźnych oszczędności przymusowych z lat osiemdziesiątych i ponowny – po spadku w latach 1990-1992 – wzrost dochodów ludności. Wzrost ten jest wynikiem bardzo korzystnych waloryzacji emerytur i rent oraz znacznego zwiększenia się liczby biorców tych świadczeń, jak również szybkiego rozwoju indywidualnej przedsiębiorczości i pojawienia się w latach 1990-1993 licznej grupy gospodarstw pracujących na własny rachunek, co – przy wysokiej wówczas rentowności działalności gospodarczej – przekładało się na znaczący przyrost dochodów.
• Duży, skumulowany przez lata gospodarki niedoboru, popyt na wiele dóbr konsumpcyjnych, a szczególnie mieszkań, artykułów wyposażenia mieszkań, usług remontowych, samochodów, modnej odzieży itp. Ze znaczną mocą ujawniły się również takie zjawiska jak tzw. efekt roszczeniowy (dotyczył warstw uboższych, które chciały odbudować stan posiadania i konsumpcji). oraz efekt naśladownictwa i luksusowej konsumpcji.