Konsumpcja w Polsce po 1989r: wnioski na przyszłość

Przeczytaj także: Koszty utrzymania mieszkania w Polsce relatywnie wysokie

Ostatnie lata dziewięćdziesiąte XX wieku i pierwsze lata bieżącego wieku charakteryzują się jednak zmniejszeniem tempa wzrostu globalnego woluminu konsumpcji; szczególnie dotyczy to konsumpcji publicznej. Na niską dynamikę konsumpcji publicznej wpłynęło również zintensyfikowanie liberalizacji oraz deregulacji gospodarki po 1997 r. Skutkiem tej właśnie liberalnej polityki była m.in. przyspieszona komercjalizacja sfery usług społecznych oraz komunalnych, szczególnie po wdrożeniu w 1999 r. czterech reform sfery społecznej.

Znaczące przyrosty konsumpcji publicznej nastąpiły natomiast w latach 2003-2005 (na poziomie 3-5% rocznie), co przede wszystkim można tłumaczyć napływem funduszy Unii Europejskiej do naszego kraju, z których znaczna część została przeznaczona na rozwój sektora publicznego. Konsumpcja prywatna zwiększała się w latach 2000-2005, choć znacznie wolniej niż w latach poprzednich. To zahamowanie dynamiki konsumpcji prywatnej jest przede wszystkim rezultatem obniżenia się tempa wzrostu gospodarczego Polski w latach 1997-2002, a więc niskiej dynamiki dochodów ludności oraz znaczącego w tym okresie wzrostu bezrobocia (do ok. 20% czynnych zawodowo).

W latach 1990-2005 w globalnym woluminie konsumpcji polskiego społeczeństwa znacznie szybciej rosła konsumpcja prywatna niż konsumpcja publiczna i w związku z tym zmieniały się jej wewnętrzne proporcje. Upoważnia to ostatecznie do sformułowania tezy o postępującej komercjalizacji i prywatyzacji konsumpcji w naszym kraju, co jest zgodne z głównym przesłaniem ideowym i praktyką transformacji ustrojowej.

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na konsumpcję gospodarstw domowych jest poziom ich dochodów. Im wyższe są dochody gospodarstwa, tym na ogół wyższa jest konsumpcja. Dochody kształtują nie tylko poziom konsumpcji, ale wpływają również na jej strukturę. Na wyższych poziomach zamożności gospodarstw domowych dalszy wzrost ich dochodów wpływa przede wszystkim na poprawę jakości (struktury) konsumpcji, co empirycznie wyraża się wzrostem udziału wydatków na tzw. dobra (głównie usługi) wyższego rzędu (edukacja, kultura i turystyka, ochrona zdrowia, transport, wypoczynek itp.). Poznanie poziomu oraz rozkładu dochodów i wydatków gospodarstw domowych (wg kryteriów społecznych, demograficznych czy terytorialnych) jest ważną przesłanką wnioskowania o poziomie i zróżnicowaniu ich konsumpcji.

W 1993 r., a więc bezpośrednio po tzw. wielkim szoku transformacyjnym (1990-1992), wyrażającym się głębokim spadkiem dochodów realnych ludności, różnice w poziomie wydatków konsumpcyjnych polskich gospodarstw domowych były znaczące. Przeciętne wydatki per capita gospodarstw robotniczych oraz rolniczych stanowiły zaledwie 67-70% wydatków gospodarstw pracowników umysłowych i pracujących na własny rachunek. Różnice te są większe niż w latach osiemdziesiątych XX wieku, co oznacza, że w okresie 1990-1992 nastąpił wzrost zróżnicowania w poziomie konsumpcji pomiędzy poszczególnymi typami gospodarstw domowych.

W latach następnych obserwuje się jednak dalszy wzrost różnic w poziomie wydatków konsumpcyjnych per capita pomiędzy najzamożniejszą grupą gospodarstw domowych, tj. gospodarstwami pracowników umysłowych, a gospodarstwami robotników oraz rolników; w 2005 r. przeciętne wydatki tych ostatnich grup stanowiły zaledwie ok. 55% wydatków gospodarstw pracowników umysłowych. Należy jednak zauważyć zmniejszenie się dystansu pomiędzy wydatkami gospodarstw rolnych a gospodarstw pracowników umysłowych w 2005 r.; jest to najprawdopodobniej efektem wzrostu dochodów ludności rolniczej m.in. z tytułu dopłat do rolnictwa finansowanych z funduszów Unii Europejskiej.