Zdrowie Polaków 2009

Przeczytaj także: Wiedza o zdrowiu z Internetu

1. Ogólne informacje o badaniu

Prace metodologiczne związane z realizacją pierwszego Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia rozpoczęto kilka lat temu. Eurostat przygotował jednolite narzędzia badawcze (tj. treść pytań i warianty odpowiedzi) oraz wytyczne dotyczące minimalnych wymagań, jakie powinno spełnić każde badanie krajowe. Kraje członkowskie natomiast opracowały wersje narodowe poszczególnych modułów oraz określiły sposób i harmonogram ich wdrażania.

Reprezentacyjne ankietowe badania stanu zdrowia ludności Polski GUS przeprowadził już dwukrotnie - w 1996 r. oraz w 2004 r. Były one przygotowane z wykorzystaniem zaleceń międzynarodowych organizacji zajmujących się statystyką zdrowia. Natomiast w ubiegłym roku po raz pierwszy zrealizowano Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia. Realizacja badania stanowiła wykonanie zadań określonych w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie statystyk Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego oraz zdrowia i bezpieczeństwa w pracy Nr 1338/2008.

Badanie zostało przeprowadzone w okresie listopad-grudzień 2009 roku. Objęto nim około 24,5 tys. gospodarstw domowych zamieszkałych w wylosowanych mieszkaniach, w których zbadano 41818 osób, mieszkających na obszarach miejskich i wiejskich całego kraju, w tym 35100 osób dorosłych w wieku 15 lat i więcej oraz 6718 dzieci do 14 roku życia.

Uzyskane informacje statystyczne zostały uogólnione na ludność Polski zamieszkałą w gospodarstwach domowych według stanu w dniu 31 grudnia 2009 roku. Pozyskane wyniki są reprezentatywne na poziomie kraju, a wybrane informacje - również na poziomie województw.

Szczegółowe wyniki badania zostaną zaprezentowane w raporcie podstawowym „Stan zdrowia ludności Polski w 2009 roku”, którego wydanie planowane jest w czerwcu przyszłego roku. Publikacja będzie zawierała część analityczną oraz obszerny aneks tabelaryczny.

2. Zakres tematyczny badania

Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia (EHIS) obejmuje 4 obszary tematyczne:

• stan zdrowia (m.in. samoocena stanu zdrowia, choroby przewlekłe, ograniczenia w funkcjonowaniu i ich wpływ na życie codzienne, samopoczucie psychiczne),
• opieka zdrowotna (korzystanie z opieki medycznej, stosowanie leków, profilaktyka),
• determinanty zdrowia (głównie styl życia i narażenie na niekorzystne czynniki środowiskowe),
• charakterystyka demograficzno-społeczna osób i gospodarstw domowych.

Badanie przeprowadzono metodą wywiadu bezpośredniego, z wykorzystaniem trzech kwestionariuszy oraz kart pomocniczych.

Pierwsze dwa z wspomnianych kwestionariuszy przeznaczone były dla osób dorosłych (Zdrowie-2) oraz dzieci w wieku 0-14 lat (Zdrowie-3). Trzeci kwestionariusz (Zdrowie-1) służył do zebrania danych demograficzno-społecznych, dotyczących wszystkich członków gospodarstwa oraz informacji o źródłach utrzymania i dochodach.

Kwestionariusz Zdrowie-2 składał się dwóch części. Pierwsza mogła być wypełniana wyłącznie przez ankietera, druga część (zamieszczona na końcu) przeznaczona była do samodzielnego wypełnienia przez respondenta. Zakres tematyczny drugiej części ankiety zawierał pytania, które mogły być drażliwe dla ankietowanego. Pytano tam głównie o zachowania anty-zdrowotne (np. palenie tytoniu, picie alkoholu), jak również o wykonywanie wybranych badań profilaktycznych.

Ankieta Zdrowie-3 (opracowana dla potrzeb krajowych i nie objęta dotacją KE) składała się z 47 pytań i dotyczyła dzieci w wieku 0-14 lat.

3. Wybrane wyniki badania

Stan zdrowia Polaków

Samoocena stanu zdrowia:

W ciągu ostatnich 5 lat subiektywna ocena stanu zdrowia Polaków poprawiła się. O ile w 2004 r. 39% mieszkańców Polski oceniało swoje zdrowie poniżej poziomu dobrego, to pod koniec 2009 r. takie opinie formułowało 34% Polaków, tj. o 5 punktów procentowych mniej. Zmniejszenie odsetka negatywnych ocen zdrowia dotyczyło prawie wszystkich grup wieku, za wyjątkiem dzieci najmłodszych w wieku 0-4 lat, bo grupa ta miała w obu badaniach równie niskie odsetki ocen negatywnych.

Największą poprawę subiektywnej oceny stanu zdrowia odnotowano wśród osób w wieku średnim - między 40-tym a 60-tym rokiem życia. W tej grupie wiekowej odsetek osób oceniających swoje zdrowie poniżej oceny dobrej zmniejszył się w ciągu 5 lat o ponad 10 punktów procentowych. Najmniejszą poprawę odnotowano wśród osób w podeszłym wieku (70-letnich lub starszych), jak również wśród starszych dzieci (5-19 lat) - tylko o niespełna 2 punkty procentowe.

Mężczyźni rzadziej oceniali swoje zdrowie jako mniej niż dobre (31% mężczyzn wobec 37% kobiet), chociaż w obu grupach nastąpił jednakowy spadek ocen negatywnych.

Poprawa stanu zdrowia dzieci uwidoczniła się nie poprzez spadek odsetka ocen negatywnych (te odsetki i tak były małe), ale poprzez wzrost odsetka ocen bardzo dobrych (o 10 pkt procentowych) kosztem zmniejszenia ocen dobrych i niższych. Dla blisko 48% ogółu dzieci do lat 14 uzyskano bardzo dobrą ocenę stanu zdrowia, dobrą - dla 44%, średnią (ani dobrą ani złą) - dla 6%, zaś ocenę złą lub bardzo złą - dla nieco więcej niż 1% dzieci. Dla porównania, w poprzednim badaniu odsetki wynosiły odpowiednio 38%, 53%, 7% oraz 1,5%. Najwyżej oceniano zdrowie dzieci w grupie wieku 0-4 lata, zaś najniższe oceny uzyskały dzieci w wieku 5-9 lat. Ogólnie lepiej oceniane było zdrowie dziewczynek niż chłopców.

Poprawa stanu zdrowia dotyczyła zarówno mieszkańców miast, jak i wsi. W 2009 r. jednakowo na wsi i w mieście 34% badanych stwierdziło, że ich zdrowie nie jest dobre, podczas gdy w poprzednim badaniu takie zdanie formułowało blisko 40% mieszkańców wsi i 38% mieszkańców miast.

Zmiana na lepsze dotyczy wszystkich regionów kraju, choć nadal w niektórych województwach udział osób oceniających swoje zdrowie gorzej niż jako dobre jest relatywnie wysoki. Do takich regionów należy zaliczyć województwo lubelskie, świętokrzyskie, łódzkie. Ponad 37% mieszkańców tych województw oceniło swoje zdrowie jako mniej niż dobre. Najlepsze opinie o swoim zdrowiu wypowiadali mieszkańcy województwa pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego, wielkopolskiego i podkarpackiego (niespełna 32% mieszkańców tych województw oceniło swoje zdrowie gorzej niż jako dobre).

Długotrwałe problemy zdrowotne

Mimo poprawy subiektywnej oceny stanu zdrowia, u prawie co drugiego mieszkańca Polski (43%) występują długotrwałe problemy zdrowotne lub choroby przewlekłe, trwające co najmniej 6 miesięcy. Częstość występowania takich problemów rośnie wraz z wiekiem. O ile wśród ludzi młodych (do 30 roku życia) długotrwałe problemy zdrowotne występują niezbyt często (u co 5-6 osoby), o tyle wśród ludzi starszych (zwłaszcza po ukończeniu 60 roku życia) – bardzo często. Ponad 60% pięćdziesięciolatków sygnalizowało wystąpienie takich problemów, wśród sześćdziesięciolatków już prawie 79% oraz ponad 90% ludzi najstarszych. Kobiety relatywnie częściej niż mężczyźni sygnalizowały występowanie długotrwałych problemów zdrowotnych czy chorób przewlekłych.

Co szóste dziecko ma długotrwałe dolegliwości zdrowotne lub choroby przewlekłe. Częściej dotykają one chłopców niż dziewczynki (odpowiednio 17% i 14%).

U blisko co dziesiątego dziecka stwierdzono występowanie poważnych kłopotów lub trudności w funkcjonowaniu narządów zmysłu lub ruchu. Dzieci najczęściej mają kłopoty ze wzrokiem (6%) oraz trudności w mówieniu (3%).

Wśród dzieci korzystających z różnych rodzajów urządzeń pomocniczych największą grupę (8%) stanowią osoby noszące okulary lub szkła kontaktowe. Niewiele ponad 1% ogółu badanych korzysta z innych urządzeń pomocniczych, jak aparat słuchowy, kula, balkonik, wózek inwalidzki, itp.

Choroby przewlekłe/dolegliwości zdrowotne

Wprowadzenie nowej, jednolitej europejskiej specyfikacji długotrwałych problemów zdrowotnych, obejmującej nie tylko choroby przewlekłe ale i dolegliwości zdrowotne, spowodowało że znacznie więcej osób dorosłych stwierdzało, iż ma takie problemy. W końcu 2009 r. taką opinię sformułowało aż 55% ogółu osób w wieku 15 lat i więcej. Częstość występowania dolegliwości czy chorób przewlekłych wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie gwałtownie po ukończeniu 50 roku życia. Ponad 80% osób pięćdziesięcioletnich i starszych potwierdziło występowanie co najmniej 1 choroby przewlekłej lub dolegliwości, podczas gdy w grupie młodszej (40-49 lat) tylko co druga.

Przewlekle choroby lub dolegliwości częściej zgłaszają kobiety i prawidłowość ta występuje we wszystkich grupach wieku. Generalnie problemy te deklaruje prawie 60% kobiet i połowa mężczyzn w wieku 15 lat i więcej.

Najczęstsze choroby przewlekłe lub dolegliwości zdrowotne osób dorosłych to przede wszystkim bóle pleców, na które się uskarża co czwarta dorosła kobieta i co piąty mężczyzna. Bardzo często występuje również nadciśnienie tętnicze – u co 5 dorosłej osoby. Trzecim najczęściej zgłaszanym problem zdrowotnym były bóle szyi (u co 9 osoby), a kolejne miejsca zajęły: zapalenie kości i stawów (11%), choroba wieńcowa (blisko u 10% ogółu dorosłych osób), ale również alergia czy reumatoidalne zapalenie stawów (po ponad 8%).

Jeżeli uwzględni się płeć badanych to można powiedzieć, że dorosłe kobiety częściej niż mężczyźni chorują na nadciśnienie tętnicze i choroby stawów, częściej również uskarżają się na bóle pleców czy szyi, dużo częściej też na choroby tarczycy. Wśród mężczyzn natomiast znacznie częściej mamy do czynienia z zawałem serca oraz problemami w zakresie zdrowia psychicznego.

17% dzieci choruje na różnego rodzaju alergie i w porównaniu do wyników poprzedniego badania (9%) odsetek ten wzrósł prawie dwukrotnie. Kolejne najczęściej występujące schorzenia to choroby oka – ponad 4% oraz astma – 3%. Na bóle głowy lub migrenę cierpi blisko 2% dzieci, a na choroby kręgosłupa 1,5%. Generalnie prawie co czwarte dziecko choruje obecnie przewlekle na co najmniej 1 chorobę.

Waga ciała dorosłych

Obiektywne mierniki masy ciała BMI (według aktualnych norm WHO) wskazują, że w porównaniu z 2004 r. waga ciała dorosłego Polaka wzrasta i coraz częściej występuje problem nadwagi i otyłości. Zbyt dużą masę ciała ma już co drugi dorosły Polak i relatywnie częściej problemy z nadmierną masą ciała występują wśród mężczyzn.

W ciągu ostatnich 5 lat populacja dorosłych mężczyzn z nadwagą lub otyłych wzrosła o 9 pkt procentowych. Pod koniec 2009 r. ponad 61% ogółu mężczyzn ważyło zbyt dużo (45% miało nadwagę, a blisko 17% zaliczono do grupy ludzi otyłych). Wzrost wagi ciała miał miejsce we wszystkich grupach wiekowych, przy czym najczęściej tyli mężczyźni stosunkowo młodzi (w wieku 20-39 lat) oraz najstarsi (w wieku 70 lat i więcej).

Populacja dorosłych kobiet z nadwagą lub otyłych także się zwiększyła – o 5 pkt procentowych, lecz było to mniejszy wzrost niż u mężczyzn. Prawie 45% ogółu dorosłych kobiet ważyło zbyt dużo (29% miało nadwagę, a 15% stanowiły kobiety otyłe). Relatywnie najwięcej utyły kobiety stosunkowo młode między 20-tym a 49-tym rokiem życia. Nieznacznie natomiast kobiety bardzo młode oraz 50-letnie i starsze.

Obserwowaną od lat większą dbałość o wagę ciała wyraźnie widać tylko wśród kobiet i w zasadzie jedynie w grupie najmłodszych. U części z nich występuje niedobór masy ciała. Niedowagę ma co 5 dziewczyna w wieku 15-19 lat i co 8 dwudziestolatka. Wśród mężczyzn niedowaga występuje rzadko – ma ją co 10 chłopak w wieku 15-19 lat, a wśród dwudziestoletnich mężczyzn występuje ona bardzo sporadycznie.

Przeciętny wzrost poszczególnych generacji

Młodsze generacje dorosłych Polaków osiągają coraz wyższy wzrost. Dotyczy to zarówno młodych mężczyzn, jak i kobiet. Statystyczna dwudziestoletnia kobieta mierzy 166 cm wzrostu, i jest wyższa od swojej matki o 4 cm, a od swej babki o 7 cm. Natomiast statystyczny dwudziestoletni mężczyzna mierzy 180 cm wzrostu i jest wyższy od swojego ojca o 5 cm, a od swojego dziadka o prawie 10 cm.

Wzrost i waga dzieci

W porównaniu z badaniem przeprowadzonym w 2004 roku zauważalne jest zwiększanie się średniej wagi ciała prawie dla każdego rocznika wieku; jest to szczególnie widoczne dla grupy dzieci w wieku 9 lat i więcej.

Średnia wzrostu dzieci w 2009 roku w przypadku młodszych roczników wieku jest nieznacznie niższa od tej w badaniu poprzednim. Natomiast dzieci 10-letnie i starsze są wyższe od swoich rówieśników badanych wcześniej.

Styl życia Polaków

Picie soków oraz spożycie owoców i warzyw (z wyjątkiem ziemniaków)

Wśród dzieci powyżej 6 miesiąca życia największa grupa (45%) spożywa owoce 1 raz dziennie, a 30% - 2 razy dziennie lub częściej. Raz dziennie jada warzywa 47% dzieci, a 2 razy dziennie - 20%. Niepokoić może fakt, że co dziesiąte dziecko jada warzywa tylko 1-2 razy w tygodniu. Soki owocowe lub warzywne pija 1 raz dziennie lub częściej 1/3 badanych.

Osoby dorosłe rzadziej spożywają warzywa i owoce. Dotyczy to zwłaszcza mężczyzn. Tylko co drugi dorosły mężczyzna codziennie je zarówno owoce, jak i warzywa (inne niż ziemniaki), a w przypadku kobiet - ponad 2/3. Także soki owocowe czy warzywne zbyt rzadko stanowią składnik codziennej diety. Niewiele ponad 41% osób dorosłych podało, że pije soki codziennie.

Palenie tytoniu przez osoby dorosłe i jego konsekwencje

Palenie tytoniu jest coraz mniej popularne. W okresie ostatnich 5 lat odsetek osób niepalących wzrósł o prawie 2 pkt procentowe (z 69% do 71%).

Udział mężczyzn palących tytoń codziennie zmniejszył się zauważalnie o ponad 3 pkt procentowe (z 34% do niespełna 31%), natomiast wśród kobiet nieznacznie – o 1 pkt procentowy (z 19% do 18%).

Tytoń pod różną postacią (papierosy, fajka, cygara i inne) pali codziennie blisko co czwarta dorosła osoba, ale aż 31% dorosłych mężczyzn i tylko 18% dorosłych kobiet.

Najczęściej palaczami codziennymi są osoby w wieku 20-60 lat, a szczególnie często nałóg palenia występuje wśród czterdziestolatków. W tej grupie wieku pali prawie 43% mężczyzn i co czwarta kobieta. Osoby mocno uzależnione, tj. palące co najmniej 20 papierosów dziennie stanowią 63% ogółu palących mężczyzn; natomiast wśród palących kobiet mocno uzależnionych jest 37%.

Co dwudziesta osoba dorosła pali tytoń od czasu do czasu. Palaczami okazjonalnymi są nieznacznie częściej mężczyźni (6%) niż kobiety (5%).

Wprowadzanie przepisów chroniących osoby niepalące przed dymem tytoniowym daje wymierne efekty. W końcu 2009 r. nieco rzadziej niż co czwarta niepaląca osoba stwierdziła, że w miejscach publicznych lub w środkach transportu była narażona na dym tytoniowy i to w większości przypadków przez czas nie dłuższy niż 1 godzinę dziennie. Przestrzeganie zakazu palenia w miejscu pracy także przyniosło wymierne rezultaty. Tylko co 5 osoba niepaląca i pracująca w pomieszczeniu zamkniętym była narażona na dym tytoniowy, ale w większości odnotowanych przypadków nie dłużej niż przez 1 godzinę dziennie. Także w domu niepalący mogą być narażeni na negatywne działanie dymu tytoniowego i takie sytuacje potwierdziła co 5 osoba niepaląca, przy czym połowa tej grupy oceniła, że okres narażenia trwa krócej niż 1 godzinę dziennie. Oczywiście zarejestrowano także przypadki skrajnie negatywne, gdy niepalący członek rodziny jest narażony na dym tytoniowy przez 5 lub więcej godzin dziennie. Takie warunki życia ma ponad 440 tys. niepalących osób dorosłych.

Spośród ogółu badanych dzieci 74% nigdy lub prawie nigdy nie jest narażone na dym tytoniowy w domu, zaś 13% krócej niż przez 1 godzinę dziennie. Niestety, jednocześnie prawie co dziesiąte dziecko jest narażone na ten szkodliwy czynnik od 1 do 5 godzin w ciągu doby.

Picie alkoholu przez osoby dorosłe

W porównaniu z wynikami poprzedniego badania odsetek osób dorosłych pijących napoje alkohole pozostał na tym samym poziomie. Całkowitą abstynencję w ciągu ostatnich 12 miesięcy zadeklarowało 25% badanych osób. Odsetek kobiet pijących alkohol zmniejszył się z około 67% w 2004 r. do 65% w 2009 r. Wśród mężczyzn natomiast wzrósł z 83% do 85%. Najliczniejszą grupę pijących alkohol stanowią osoby w wieku 30-49 lat.

Kobiety o wiele rzadziej niż mężczyźni deklarują częstsze picie alkoholu, choć dysproporcje te są stopniowo coraz mniejsze. Do picia alkoholu częściej niż 1 raz w tygodniu przyznaje się co 5 mężczyzna, ale tylko co 22 pijąca alkohol kobieta.

Nastąpiły istotne zmiany w typowym wzorcu konsumpcji alkoholu osób pijących stosunkowo często (2 razy w tygodniu lub częściej). Ostrożne szacunki wskazują, że wódkę i inne napoje spirytusowe z powodzeniem wyparło piwo, a udział wysokoprocentowych trunków zmniejszył się o blisko połowę. Wśród osób często pijących alkohol spożywanie wódki i innych napojów wysokoprocentowych deklarowało 30%, a piwa – 85%. Na tle tych dwóch dominujących napojów alkoholowych udział wina (zarówno gronowego, jak i owocowego), nieprzekraczający 10%, wygląda nader skromnie.

Używanie substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń

Używanie substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń to zjawisko nadal bardzo rzadkie. Do substancji najbardziej rozpowszechnionych należą przetwory konopi. Chociaż raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy próbowało ich mniej niż 1% badanych. Używanie substancji nielegalnych występuje częściej wśród mężczyzn niż wśród kobiet. W przypadku tych środków najwięcej doświadczeń miały osoby młode do 34 roku życia.

Aktywność fizyczna dzieci

97% dzieci chodzących do szkoły (poza uczniami klas „zerowych”) ćwiczy na lekcjach wychowania fizycznego. Zwolnienie z zajęć ma niespełna 3% uczniów.

Prawie co trzecie dziecko regularnie uprawia sport lub rekreację poza lekcjami wychowania fizycznego (37% chłopców i około 34% dziewcząt). 20% z nich przeznacza na taką formę aktywności 2 godziny w zwykłym tygodniu, 39% - od 3 do 5 godzin, a kolejne 30% - 6 godzin lub więcej.

Podobnie jak w 2004 r. dzieci w wieku 2-14 lat spędzają przed ekranem telewizora lub monitorem komputera przeciętnie 2,5 godziny dziennie, chłopcy nieco więcej niż dziewczęta. Mniej niż 1% dzieci 2-letnich i starszych w ogóle nie ogląda telewizji i nie korzysta z komputera. Około 19% dzieci przeznacza na to średnio 1 godzinę dziennie, co trzecie dziecko 2 godziny, co piąte 3 godziny, a co ósme – nawet 4 godziny.

Niepełnosprawność biologiczna i prawna

Zaostrzenie przepisów dotyczących przyznawania rent inwalidzkich i podobnych świadczeń odniosło widoczny skutek. Według szacunków GUS pod koniec 2009 r. prawne orzeczenie o niepełnosprawności lub równoważne posiadało prawie 4,2 mln Polaków, w tym blisko 170 tys. dzieci z aktualnym orzeczeniem o niepełnosprawności, co stanowi mniej niż 3% populacji w wieku 0-14 lat. Orzeczenie posiada znacznie więcej chłopców niż dziewcząt.

W przeciągu ostatnich 5 lat populacja osób niepełnosprawnych prawnie zmniejszyła się o ponad 660 tys. W 2009 r. orzeczenie o niepełnosprawności posiadał co 9 Polak, niezależnie od płci.

Szacując ogólną liczbę niepełnosprawnych w Polsce należy również ująć zbiorowość osób, które co prawda orzeczenia o niepełnosprawności nie posiadają, lecz deklarują, że mają ograniczenia w wykonywaniu zwykłych czynności. W zależności od przyjętego kryterium niepełnosprawności biologicznej (a ściślej - poziomu ograniczeń) – populacja osób niepełnosprawnych w Polsce może liczyć od 5,3 mln osób do 9 mln osób. W przypadku dolnej granicy szacunku ujęto wszystkie osoby niepełnosprawne prawnie, jak również te, które miały poważne ograniczenia w wykonywaniu czynności, a w przypadku górnej także osoby, które deklarowały jakiekolwiek ograniczenia, nawet gdy były niezbyt poważne.

Pierwsza szacowana wielkość (5,3 mln osób) prawie dokładnie odpowiada kryteriom, jakie dotąd stosowano przy ustalaniu populacji osób niepełnosprawnych w Polsce, zaś druga (9 mln) uwzględnia również pełne kryteria obowiązujące dla statystyki europejskiej.

Według metodologii Eurostatu w Polsce pod koniec 2009 r. żyło 8,1 mln osób niepełnosprawnych, tj. tylko osoby, które z powodu problemów zdrowotnych miały ograniczoną zdolność wykonywania czynności, jakie ludzie zwykle wykonują (uwzględniono poważne i mniej poważne ograniczenia). Nie brany był natomiast pod uwagę aspekt posiadania prawnego orzeczenia o niepełnosprawności.

Przyjmując do dalszych rozważań wielkość populacji osób niepełnosprawnych oszacowaną według metodologii dotychczas stosowanej w Polsce (orzeczenie prawne lub poważne ograniczenia) można stwierdzić, że w ciągu ostatnich 5 lat liczba osób niepełnosprawnych w Polsce zmniejszyła się o prawie 950 tys. osób i na koniec 2009 r. wyniosła 5,3 mln osób. Tylko co piąta osoba niepełnosprawna nie posiadała orzeczenia, a więc nie miała prawnego statusu osoby niepełnosprawnej.

Dorosłe osoby niepełnosprawne oczywiście gorzej oceniają swoje zdrowie niż osoby sprawne, częściej występują u nich długotrwałe problemy zdrowotne czy choroby przewlekłe. Co trzecia dorosła osoba niepełnosprawna ma problemy w wykonaniu prostych codziennych czynności związanych z samoobsługą (jedzenie, wstanie z łóżka, ubranie się, umycie się, korzystanie z toalety itp.), a prawie 2/3 niepełnosprawnych ma także problemy z prowadzeniem własnego gospodarstwa domowego. Znaczna część populacji korzysta z pomocy innych osób (głównie najbliższej rodziny).

Profilaktyka zdrowotna

Szczepienia przeciw grypie

Szczepienia przeciw grypie w Polsce nie są jeszcze powszechne. W świetle wyników EHIS tylko co piąty Polak szczepił się kiedykolwiek na grypę. Najliczniej szczepią się osoby dorosłe (co najmniej 30-letnie), znacznie rzadziej szczepieniom przeciw grypie poddaje się dzieci.

W 2008 r. szczepieniom przeciw grypie poddał się tylko co 16-ty mieszkaniec Polski, najczęściej były to osoby starsze, co najmniej 70-letnie, najrzadziej natomiast - dzieci i młodzież do 20 roku życia.

Profilaktyka u osób w wieku 15 lat i więcej

Co 4-ty dorosły Polak został zaszczepiony przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Ponad połowa uodpornionych wykonała szczepienie w ciągu ostatnich 5 lat. Kobiety częściej niż mężczyźni poddają się temu szczepieniu.

Co drugi dorosły Polak przynajmniej raz w życiu miał badany poziom cholesterolu, przy czym częściej kobiety niż mężczyźni. Najczęściej badanie wykonują osoby dojrzałe po 60 roku życia, choć jednocześnie 14% z tej grupy nigdy nie było badane w tym zakresie.

Blisko co 10 dorosły Polak nigdy nie miał mierzonego ciśnienia krwi i najwięcej takich przypadków odnotowano oczywiście wśród ludzi bardzo młodych, tj. do 20 roku życia.

U ponad 30% populacji dorosłych nigdy nie kontrolowano poziomu cukru we krwi. Badania w kierunku cukrzycy są natomiast często wykonywane u ludzi starszych, co najmniej 50 letnich. W okresie ostatnich 12 miesięcy badaniom takim poddało się prawie 60% ogółu tej populacji.

Profilaktyka zdrowotna wśród kobiet

Zwiększa się, ale niestety powoli, liczba kobiet wykonujących badania cytologiczne (wzrost o 7 pkt procentowych). Niespełna 20% ogółu dorosłych kobiet nigdy nie wykonywała takiego badania, a w tej grupie znaczący udział miały kobiety bardzo młode i najstarsze (co najmniej 65-letnie). O ile wyniki dla pierwszej grupy są w pełni zrozumiałe (stosunkowo niewielkie zagrożenie rakiem), to niepokojący jest niski odsetek badań wśród kobiet starszych, relatywnie częściej zagrożonych nowotworem narządów rodnych. Prawie 1/3 kobiet poddających się takim badaniom, wykonała je stosunkowo niedawno (tj. w ciągu ostatnich 12 miesięcy). Badania wykonywane były głównie w celach profilaktycznych: podczas rutynowej wizyty u ginekologa (ponad połowa wskazań), na wyraźne życzenie pacjentki (1/4 wskazań). Tylko co 10-ta kobieta stwierdziła, że skorzystała z ogólnokrajowego lub lokalnego programu cytologicznych badań profilaktycznych.

Wyniki badania wskazują na dalszy wzrost powszechności badań mammograficznych (wzrost o 12 pkt procentowych). Blisko 40% kobiet dorosłych przynajmniej raz w swoim życiu miało wykonane takie badanie. Najczęściej badania piersi wykonują kobiety w wieku 50-69 lat (3/4 z nich zostało chociaż raz w życiu przebadane) i niespełna połowa kobiet trochę młodszych i starszych. W blisko 80% przypadków badania mammograficzne wykonano w miarę niedawno – w ciągu ostatnich 3 lat. Częściej niż co trzecie badanie to efekt wdrożenia ogólnodostępnego programu badań mammograficznych, a co drugie to inne formy profilaktyki: własna dbałość kobiet o swoje zdrowie (24% wskazań) lub zalecenie lekarskie bez niepokojących objawów (22% wskazań).

Korzystanie z usług medycznych i stosowanie leków

Leczenie w zakładach typu szpitalnego

Jak wynika z badania w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie leczeniu szpitalnemu, które łączyło się przynajmniej z 1 noclegiem poddało się ponad 11% populacji. Najczęściej były to kobiety i osoby dorosłe (po blisko 12%).

Najliczniejszą grupą w zbiorowości osób hospitalizowanych leczonych są małe dzieci do 4 roku życia a także osoby 50-letnie i starsze.

Generalnie częstość hospitalizacji wzrasta z wiekiem oraz pogarszaniem się stanu zdrowia. O ile w młodszych grupach wieku (do 39 roku życia) jest stosunkowo niska i wynosi od 6 do 8% (za wyjątkiem grupy 0-4 lata), to dla starszych zbiorowości istotnie się zwiększa. Prawie co czwarta osoba w wieku 70 lat i więcej była leczona w szpitalu w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie. Wśród osób, które oceniły swoje zdrowie jako złe lub bardzo złe hospitalizacji poddało się aż 34%, podczas gdy w grupie oceniających swoje zdrowie jako dobre lub bardzo dobre co szesnasta osoba.

Wizyty u lekarzy

W ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie z usług lekarza rodzinnego skorzystało blisko 73% ogółu ludności. Oznacza to, że do lekarzy rodzinnych udało się - przynajmniej 1 raz w roku – ponad 27 mln osób. Do lekarza rodzinnego częściej chodziły kobiety niż mężczyźni. Przynajmniej raz u lekarza było ponad 3/4 ogółu kobiet, podczas gdy wśród mężczyzn tylko 2/3.

Najliczniej z porady lekarskiej korzystały małe dzieci do 4 roku życia, a także osoby po 50 roku życia. U lekarza pierwszego kontaktu, rodzinnego lub pediatry było w ciągu roku 88% dzieci. W tym samym okresie z wizytą u specjalisty było 40% dzieci.

Osoby o złym stanie zdrowia częściej potrzebują porady lekarskiej. W ciągu roku przynajmniej raz odwiedziło lekarza rodzinnego 9 na 10 osób niepełnosprawnych, a w przypadku osób sprawnych tylko 3/4 tej grupy. Także osoba chorująca przewlekle odwiedzała lekarza częściej niż osoba bez takich dolegliwości.

Prawie połowa Polaków korzystała w ciągu ostatnich 12 miesięcy z usług lekarzy specjalistów i stosunkowo najczęściej były to kobiety. Najliczniej z usług specjalistycznych korzystały osoby o złym stanie zdrowia – prawie 3/4 tej populacji i osoby chorujące przewlekle – ponad 2/3 tej zbiorowości.

Blisko co ósma osoba dorosła stwierdziła, że potrzebowała specjalistycznej pomocy lekarskiej, ale z niej zrezygnowała. Najczęściej wymienianym powodem rezygnacji była długa lista oczekujących lub brak skierowania (wskazywała to co trzecia rezygnująca osoba). W następnej kolejności wymieniano brak czasu oraz decyzję, że lepiej trochę poczekać, a może problemy zdrowotne same miną. Bardzo rzadko natomiast rodzice rezygnowali z specjalistycznej pomocy lekarskiej dla dziecka. Zdarzyło się to tylko u 3% dzieci.

Wizyty u lekarzy dentystów

W świetle wyników badania przynajmniej raz w roku u lekarzy dentystów było ponad 16,4 mln osób w wieku 2 lata i więcej, tj. 44% populacji. Odsetek korzystających z leczenia stomatologicznego był znacząco wyższy wśród mieszkańców miast (48%) niż mieszkańców wsi (38%).

Ponad połowa dzieci w wieku 2 lat i więcej (55%) była u dentysty lub ortodonty w ciągu ostatniego roku, a 22% - dawniej. Nigdy nie było u dentysty 20% dzieci, w tym połowa dzieci w wieku 2-4 lata, ale już tylko 3% w wieku 10-14 lat.

Najliczniej do dentystów zgłaszają się dzieci w późnym wieku przedszkolnym oraz uczniowie szkół podstawowych; najrzadziej natomiast osoby w podeszłym wieku (70-letnie lub starsze).

Zażywanie leków w ciągu 2 tygodni poprzedzających badanie

Oczywiście najczęściej leki zażywają osoby chore (90% osób z długotrwałymi problemami zdrowotnymi), ale tylko 54% osób nie mających takich problemów.

Leki zażywają częściej kobiety niż mężczyźni (prawie 78% kobiet i tylko 65% ogółu mężczyzn) oraz osoby starsze. O ile wśród nastolatków leki zażywał co drugi młody człowiek, to wśród 50-latków – prawie 80% tej grupy osób.

Dorosłym Polakom lekarze najczęściej przepisują leki obniżające ciśnienie krwi; przyjmuje je prawie 19% osób w wieku 15 lat i więcej. Nieznacznie rzadziej lekarze przepisują leki na bóle stawów, obniżające poziom cholesterolu, leki kardiologiczne oraz leki na bóle szyi, pleców czy głowy. Tego typu leki przepisane przez lekarza zażywa 6%-10% Polaków.

W strukturze leków kupowanych bez recepty lekarskiej dominują witaminy, preparaty mineralne lub środki wzmacniające. Zażywała je więcej niż 1/4 dorosłych Polaków. W następnej kolejności kupowane były leki przeciwbólowe (głównie na ból głowy lub migrenę) oraz leki na przeziębienie, grypę lub ból gardła, co ma swoje uzasadnienie, bowiem termin badania zbiegł się z okresem nasilenia występowania takich dolegliwości.

W ciągu 2 tygodni poprzedzających badanie leki stosowano u 2/3 dzieci. Były to zarówno leki przepisane przez lekarza, jak i leki bez recepty. Najwięcej z recepty lekarskiej podawano dzieciom najmłodszym (0-4 lata). Z kolei najwięcej leków bez recepty stosowano u dzieci co najmniej 10 letnich.

4. Główne fakty dotyczące zdrowia i zachowań zdrowotnych Polaków w świetle badania

Subiektywna ocena stanu zdrowia Polaków poprawiła się. Tylko co trzeci mieszkaniec naszego kraju ocenił swoje zdrowie poniżej oceny dobrej (w 2004 r. – prawie 39%). Największą poprawę odnotowano wśród osób w wieku średnim - między 40-tym a 60-tym rokiem życia (o ponad 10 punktów procentowych). Poprawa stanu zdrowia dzieci uwidoczniła się poprzez wzrost odsetka ocen bardzo dobrych (o 10 pkt procentowych) kosztem zmniejszenia ocen dobrych i niższych. Dla blisko 48% ogółu dzieci do lat 14 uzyskano bardzo dobrą ocenę stanu zdrowia, dobrą - dla 44%, średnią (ani dobrą ani złą) - dla 6%, zaś ocenę złą lub bardzo złą - dla nieco więcej niż 1% dzieci. Zmiana na lepsze dotyczyła wszystkich regionów Polski. Najgorzej swoje zdrowie ocenili mieszkańcy województwa lubelskiego, świętokrzyskiego i łódzkiego, a najlepiej województwa pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, wielkopolskiego i podkarpackiego.

Mimo poprawiającej się subiektywnej oceny stanu zdrowia 55% osób dorosłych ma długotrwałe dolegliwości zdrowotne lub przewlekle choruje. Najczęściej uskarżano się na ból pleców (co 4-5 dorosła osoba), wysokie ciśnienie krwi, bóle szyi, zapalenie kości czy stawów. Często również występuje u dorosłych choroba wieńcowa. W ciągu ostatnich 5 lat podwoiła się populacja dzieci mających alergię. Alergikiem jest już co 6 dziecko w wieku 0-14 lat.

Pod koniec 2009 r. w Polsce żyło około 5,3 mln osób niepełnosprawnych, (o prawie 1 mln mniej niż w 2004 r.). Tylko co piąta osoba nie miała prawnego statusu osoby niepełnosprawnej.

Zbyt dużą masę ciała ma 60% dorosłych mężczyzn i 45% kobiet. Proporcje masy ciała do wzrostu kwalifikuje co 6-tego mężczyznę i co 7 kobietę do kategorii osób otyłych. Także u dzieci obserwujemy wzrost średniej wagi ciała, zwłaszcza wśród dzieci starszych (9 lat i więcej).

Palenie tytoniu jest coraz mniej popularne. Tytoń pod różną postacią pali codziennie 31% dorosłych mężczyzn i 18% kobiet (w 2004 r. 34% dorosłych mężczyzn i 19% kobiet). Szczególnie często nałóg palenia występuje u czterdziestolatków – tytoń pali prawie 43% mężczyzn i 27% kobiet.

Wprowadzanie przepisów anty-nikotynowych daje wymierne efekty. Tylko co czwarta osoba niepaląca stwierdziła, że w miejscach publicznych lub w środkach transportu była narażona na dym tytoniowy, natomiast w miejscu pracy – tylko co piąta i w większości przypadków nie dłużej niż 1 godzinę dziennie.

Odsetek osób dorosłych pijących napoje alkoholowe nie uległ znaczącej zmianie (74%), natomiast całkowitą abstynencję (w ciągu ostatnich 12 miesięcy) zadeklarował co 4 dorosły Polak. W strukturze konsumpcji alkoholu zmniejszył się natomiast udział wysokoprocentowych trunków na rzecz piwa.

Zwiększa się odsetek kobiet wykonujących badania cytologiczne i mammograficzne. Prawie 1/3 kobiet poddających się takim badaniom wykonała je stosunkowo niedawno (w ciągu ostatnich 12 miesięcy). Badania cytologiczne wykonywane są głównie w celach profilaktycznych, tj. podczas rutynowej wizyty u ginekologa lub na wyraźne życzenie pacjentki. Blisko 40% kobiet dorosłych przynajmniej raz w swoim życiu miało wykonane badanie mammograficzne. Najczęściej badania piersi wykonują kobiety w wieku 50-69 lat. Częściej niż co trzecie badanie to efekt wdrożenia ogólnodostępnego programu badań, a co drugie to inne formy profilaktyki (własna dbałość o swoje zdrowie lub zalecenie lekarskie).

Blisko co ósma osoba dorosła twierdziła, że przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. potrzebowała specjalistycznej pomocy lekarskiej, ale z niej zrezygnowała. Najczęściej wymienianym powodem rezygnacji była długa lista oczekujących lub brak skierowania (wskazywała to co trzecia rezygnująca osoba). W następnej kolejności wymieniano brak czasu oraz decyzję, że lepiej trochę poczekać, a może problemy zdrowotne same miną. Bardzo rzadko natomiast rodzice rezygnowali z specjalistycznej pomocy lekarskiej dla dziecka. Zdarzyło się to tylko u 3% dzieci.

Leki najczęściej są zażywane przez osoby chore (90% osób z długotrwałymi problemami zdrowotnymi), ale również przez 54% osób nie mających takich problemów.

Dorosłym Polakom lekarze najczęściej przepisują leki obniżające ciśnienie krwi (przyjmuje je prawie 19% osób w wieku 15 lat i więcej). Nieznacznie rzadziej lekarze przepisują leki na bóle stawów, obniżające poziom cholesterolu, leki kardiologiczne oraz leki na bóle szyi, pleców czy głowy. Tego typu leki przepisane przez lekarza zażywa 6%-10% Polaków.

W strukturze leków kupowanych bez recepty lekarskiej dominują witaminy, preparaty mineralne lub środki wzmacniające. Zażywała je więcej niż 1/4 dorosłych Polaków. W następnej kolejności kupowane były leki przeciwbólowe (głównie na ból głowy lub migrenę) oraz leki na przeziębienie, grypę lub ból gardła, co ma swoje uzasadnienie, bowiem termin badania zbiegł się z okresem nasilenia występowania takich dolegliwości.