Oszczędzanie na emeryturę według Polaków

Przeczytaj także: Reforma emerytalna zmienia podejście do oszczędzania

Można zatem powiedzieć, że czynniki ekonomiczne rzeczywiście determinują gotowość ludzi do oszczędzania (przede wszystkim oszczędzania systematycznego), a niezadowalający poziom działań związanych z regularnym odkładaniem pieniędzy, jaki odnotowujemy w naszym kraju, może być skutkiem stosunkowo niskiego statusu ekonomicznego (w porównaniu z większością krajów Europy Zachodniej). Jednak, obok czynnika ekonomicznego, ważną rolę może też odgrywać czynnik socjologiczny. Historia wolnego rynku jest w naszym kraju stosunkowo krótka; być może zbyt krótka, aby wytworzyć określone normy społeczne skłaniające ludzi do podejmowania racjonalnych zachowań ekonomicznych. To wiąże się również z niskim poziomem wiedzy o finansach osobistych (w tym o oszczędzaniu i zapewnieniu sobie jak najkorzystniejszej emerytury w przyszłości). Ten punkt widzenia wydają się potwierdzać oba cytowane wcześniej badania. Analiza zawarta w raporcie AXA świadczy o tym, że Niemcy są znakomicie poinformowani o tym, jak będzie się w przyszłości kształtować ich emerytura oraz jakie działania należy podjąć, by zwiększyć jej poziom.

Aspekty ekonomiczne i socjologiczne pozwalają wyjaśnić różnice w oszczędzaniu między krajami o różnym statusie ekonomicznym oraz odmiennej historii. Podobieństwa między tymi krajami ukazuje natomiast analiza aspektów psychologicznych. Pod względem psychologicznym zwyczaje Polaków nie różnią się od tego, co można obserwować w innych, ekonomicznie bardziej rozwiniętych krajach. Decyzja o oszczędzaniu jest decyzją o odroczeniu konsumpcji na przyszłość, zatem w sposób oczywisty musi być zdeterminowana przez różne czynniki psychologiczne (poznawcze i emocjonalne). Warto w tym miejscu wymienić dwa takie czynniki: krótkowzroczność i niechęć do odraczania gratyfikacji.

Ponieważ oszczędzanie, a zwłaszcza oszczędzanie emerytalne jest działaniem, którego skutki są rozłożone w czasie, to jego analiza wymaga od jednostki rozważania aspektów krótko- i długoterminowych. Wyniki licznych badań psychologicznych świadczą jednak o tym, że ludzie wykazują krótkowzroczność w podejmowaniu decyzji (w tym decyzji finansowych). Innymi słowy, koncentrują się przede wszystkim na „tu i teraz”, ignorując konsekwencje oddalone w czasie. Przykładem działania finansowego, które podlega tego rodzaju problemowi, jest zaciąganie pożyczek. Konsumenci dokonujący wyboru pożyczki zwracają uwagę na to, ile w tej chwili będzie wynosić rata kredytowa i niechętnie rozważają całościowe koszty kredytu, którego spłacanie może być rozłożone nawet na kilkanaście lat. Podobnie dzieje się w wypadku podejmowania decyzji o oszczędzaniu emerytalnym. Jeśli człowiek decyduje się regularnie odkładać pieniądze, aby w przyszłości zapewnić sobie wyższą emeryturę, to pozytywne skutki takiej decyzji ujawnią się za wiele lat. W perspektywie krótkoterminowej dostrzegalne są wyłącznie skutki negatywne: ponoszenie regularnego kosztu finansowego, rezygnacja z zaspakajania niektórych bieżących potrzeb oraz konieczność poświęcenia wolnego czasu na analizowanie ofert i załatwianie formalności. Jeśli założymy, że jest nam łatwiej rozpatrywać decyzje w perspektywie krótkoterminowej, to staje się jasne, że negatywne konsekwencje decyzji o systematycznym oszczędzaniu będą bardziej wyraziste niż oddalone w czasie konsekwencje pozytywne wynikające z podjęcia owej decyzji.

Druga psychologiczna bariera zniechęcająca ludzi do oszczędzania jest związana z naszym stosunkiem wobec odraczania gratyfikacji (nagród). Liczne badania świadczą o tym, że gdy człowiek staje przed wyborem między mniejszym, natychmiastowym zyskiem, a zyskiem większym, lecz odroczonym w czasie, to jest bardziej skłonny wybrać ten pierwszy. Innymi słowy, 100 zł otrzymywane natychmiast wydaje się nam bardziej atrakcyjne niż 150 zł, którego wypłata jest opóźniona o miesiąc.