Klastry a rozwój regionalny

Przeczytaj także: Skuteczny przedsiębiorca: 10 wskazówek

Omawiając aspekt korzyści regionalnych, należy zwrócić również uwagę na istotną kwestię, jaką jest zrównoważony rozwój regionu. Dla przedsiębiorstw i organizacji klastrowych zrównoważony rozwój oznacza kojarzenie celów ekonomicznych, ekologicznych i społecznych dla osiągnięcia satysfakcjonującego wyniku dla przedsiębiorstwa oraz otoczenia społecznego i środowiska naturalnego.

Należy mieć jednak świadomość, że funkcjonowanie klastrów może wiązać się także z potencjalnymi efektami negatywnymi dla regionu, takimi jak: niebezpieczeństwo, że klastry mogą przerodzić się w pewnych warunkach w zmowy kartelowe dyktujące odbiorcom wyższe ceny, możliwość negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze w wyniku wysokiej koncentracji przedsiębiorstw funkcjonujących w specyficznych gałęziach gospodarki, niebezpieczeństwo wykształcenia się monokultury gospodarczej w regionie, związanej z nadmierną koncentracją danego sektora gospodarki.

Klastry a konkurencyjność regionu

Istnienie i rozwój struktur klastrowych powinno być traktowane jako ważny instrument podnoszenia konkurencyjności i dynamizowania rozwoju nie tylko poszczególnych organizacji, ale także regionów. Klastry w pozytywny sposób wpływają również na powstawanie w regionie nowych podmiotów gospodarczych oraz na tworzenie kultury innowacyjności i przedsiębiorczości. Są atrakcyjnym miejscem lokalizacji dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz atrakcyjnym rynkiem pracy przyciągającym wykwalifikowanych pracowników, co zwiększa konkurencyjność danego regionu, wpływając tym samym na podnoszenie konkurencyjności podmiotów, które działają na danym obszarze.

Należy tu zwrócić szczególną uwagę na trzy płaszczyzny pozytywnego wpływu inicjatyw klastrowych na konkurencyjność firm zlokalizowanych w regionie. Pierwsza z nich to korzyść wynikająca z tworzenia wspólnego marketingu i wspólnej ekspansji marketingowo-informacyjnej. Poprzez to grupa przedsiębiorstw jest wizerunkowo silna i zdolna do ostrej walki rynkowej. Płaszczyzna druga - to ekspansja na nowe rynki zbytu, w tym w szczególności ekspansja eksportowa; dzięki m.in. potencjałowi skupionemu w jednym miejscu, wywodzącemu się z wielu firm, często posiadających bagaż doświadczeń z dotychczasowej działalności eksportowej. Płaszczyzna trzecia – uważana współcześnie za jedną z najistotniejszych – to innowacyjność i dyfuzja wiedzy. Mieści się tu możliwość dostępu do jednostek naukowo-badawczych oraz pozyskiwanie wyspecjalizowanych młodych kadr do struktury klastrowej. Okazuje się, że inicjatywy klastrowe mogą w znacznym stopniu przyczynić się do rozwoju sieci relacji z innymi podmiotami, które są tak istotne w procesie innowacyjnym.

Polityka wspierania klastrów w Polsce a doświadczenia krajów UE

Obecnie można już mówić o powszechnie realizowanej strategii regionalnej opartej o klastry. Podejście to upatruje właśnie w strukturach klastrowych motor napędowy rozwoju gospodarczego, a w konsekwencji i społecznego regionu. Proponuje wykorzystanie metod oceny klastrów do oceny poziomu rozwoju regionalnego. Badania tego typu są coraz częściej prowadzone przez agendy rządowe. Przykładowo, jeden z takich projektów przeprowadził amerykański Departament Handlu wraz z Information Design Associates i ICF/Kaiser International. Autorzy raportu mocno akcentują rolę, jaką przywiązuje się obecnie do zagadnienia kreowania i funkcjonowania klastrów jako elementu strategii regionalnej.

Szereg państw europejskich zaadaptowało podejście klastrowe na szczeblu regionalnym jako element swojej polityki ekonomicznej. Długie tradycje wykorzystania klastrów w gospodarce posiadają na przykład Holandia i Dania. Także Finlandia i Szwecja wykorzystują klastry dla ustalania priorytetów swojego rozwoju ekonomicznego. Kraje takie jak Francja, Niemcy czy Hiszpania nie posiadają całościowej jednolitej polityki klastrowej, lecz wykorzystują koncepcję klastrów do rozwoju ekonomicznego poszczególnych regionów lub obszarów gospodarczych.

Zasadnicza różnica między koncepcją CBP a klasycznym modelem rozwoju regionalnego polega na odejściu przez organy władzy regionalnej od tradycyjnego bezpośredniego czy też, mówiąc wprost, ręcznego sterowania lokalną gospodarką, na rzecz działań pośrednich i stymulujących. Klastry stają się tu więc narzędziem wsparcia i aktywizacji, służą uwolnieniu naturalnej przedsiębiorczości. To jedna z najważniejszych zalet prowadzenia CBP – korzyści są odczuwalne dla całego regionu, a nie tylko dla zaangażowanych w projekt podmiotów.

Unia Europejska, promując ideę klasteringu i rozwoju w oparciu o sieci współpracy, nie narzuca żadnego modelu realizacji tej koncepcji. Przeciwnie, zachęca się do poszukiwania własnych oryginalnych rozwiązań, które byłyby odpowiedzią na problemy lokalnych gospodarek. Niemniej jednak, abstrahując od tego rodzaju odmienności, ostatecznym celem CBP zawsze powinno być podniesienie poziomu konkurencyjności systemu gospodarczego, choć ową konkurencyjność należy rozumieć szeroko.