-
![Własna firma to większy dochód]( "Własna firma to większy dochód")
Własna firma to większy dochód
... na etacie, musi także opłacać składki na ubezpieczenie społeczne. Składki te, w odróżnianiu od etatu, co do zasady mają charakter stały bez względu na wielkość osiąganych przychodów. 890, 14zł to kwota jaką miesięcznie należy uiścić na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, bez względu na to, ile faktycznie przedsiębiorca zarabia. Przedsiębiorcy ...
-
![Tarcza antykryzysowa 9.0 - zmiany od 4 maja 2021 r.]( "Tarcza antykryzysowa 9.0 - zmiany od 4 maja 2021 r.")
Tarcza antykryzysowa 9.0 - zmiany od 4 maja 2021 r.
... ZUS. O wsparcie będą mogli wystąpić przedsiębiorcy, których firmy powstały przed listopadem 2020 roku i na 31 marca 2021 r. prowadzili oni przeważającą działalność oznaczoną jednym z kodów PKD wskazanych w rozporządzeniu. Kolejne wsparcie z ZUS Przedsiębiorcy ...
-
![Zawieszenie firmy podczas urlopu to oszczędność]( "Zawieszenie firmy podczas urlopu to oszczędność [© olly - Fotolia.com]")
Zawieszenie firmy podczas urlopu to oszczędność
... , minimalne składki. Jeśli zaś płaci składki wyższe, oszczędność na zobowiązaniach wobec ZUS będzie proporcjonalnie większa. Do zawieszenia działalności gospodarczej mają prawo tylko ci przedsiębiorcy, którzy nie zatrudniają pracowników – za wyjątkiem umów o pracę na czas określony, zawieranych tylko na czas planowanej aktywności na rynku ...
-
![Rolnik prowadzący działalność gospodarczą a ubezpieczenie w KRUS]( "Rolnik prowadzący działalność gospodarczą a ubezpieczenie w KRUS [© Dusan Kostic - Fotolia.com]")
Rolnik prowadzący działalność gospodarczą a ubezpieczenie w KRUS
... w ZUS jako płatnik składek. Dokonuje tego na druku ZUS ZFA w ciągu 7 dni od momentu zatrudnienia pierwszej osoby, za którą ma obowiązek naliczać składki ubezpieczeniowe. Z kolei za osobę zatrudnioną musi w ZUS złożyć druku ZUS ZUA (lub ZUS ZZA - jeśli zatrudniona osoba podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu). Ubezpieczenie społeczne przedsiębiorcy ...
-
![Przy ryczałcie ewidencjonowanym nie odliczysz składek KRUS]( "Przy ryczałcie ewidencjonowanym nie odliczysz składek KRUS [© nenetus - Fotolia.com]")
Przy ryczałcie ewidencjonowanym nie odliczysz składek KRUS
... składki KRUS, składki takie może płacić także z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, z czego przedsiębiorcy korzystają, gdy tylko jest to możliwe. Składki te są bowiem dużo niższe od tych, które muszą płacić przedsiębiorcy ...
-
![Wzrośnie płaca minimalna i koszt zatrudnienia]( "Wzrośnie płaca minimalna i koszt zatrudnienia [© Tupungato - Fotolia.com]")
Wzrośnie płaca minimalna i koszt zatrudnienia
... zyskałby 834 zł. Nowi przedsiębiorcy zapłacą wyższy ZUS Wzrost płacy minimalnej wpłynie także na wysokość składek ZUS początkujących przedsiębiorców, którzy przez 2 lata od rozpoczęcia działalności mają prawo do preferencyjnych składek ZUS – płacą niższe składki na ubezpieczenia społeczne, są także zwolnieni z wpłat na Fundusz Pracy. Jedynie ...
-
![Odliczenia od podatku 2012: ubezpieczenie zdrowotne]( "Odliczenia od podatku 2012: ubezpieczenie zdrowotne [© mathom - Fotolia.com]")
Odliczenia od podatku 2012: ubezpieczenie zdrowotne
... obliczenia pobrania oraz odprowadzenia na właściwe konto ZUS składki na ubezpieczenie zdrowotne. Trzeba przy tym pamiętać, że podatnik może odliczyć jedynie składki zapłacone. Konieczne jest tutaj posiadanie dowodów potwierdzających ten fakt. I tak ci, którzy opłacają składki samodzielnie (czyli np. przedsiębiorcy), winni legitymować się dowodami ...
-
![Zatrudnienie małżonka nie zawsze opłacalne?]( "Zatrudnienie małżonka nie zawsze opłacalne? [© StockRocket - Fotolia.com]")
Zatrudnienie małżonka nie zawsze opłacalne?
... ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT koszt pracy własnej przedsiębiorcy oraz koszt pracy własnej jego małżonka i małoletniego dziecka (wynagrodzenie i składki na ubezpieczenie społeczne finansowane przez małżonka) nie stanowią kosztu uzyskania przychodu. Tutaj do kosztów przedsiębiorca zaliczy składki ZUS, które jako ich płatnik opłaca za małżonka z własnych ...
-
![Zatrudnienie żony to wyższe koszty firmy ale nie zawsze podatkowe]( "Zatrudnienie żony to wyższe koszty firmy ale nie zawsze podatkowe [© Sergey Nivens - Fotolia.com]")
Zatrudnienie żony to wyższe koszty firmy ale nie zawsze podatkowe
... zatrudniona przez przedsiębiorcę na podstawie odpłatnej umowy zlecenia, sposób opłacania składek ZUS jest taki sam, jak w przypadku osób niespokrewnionych. W tej sytuacji członek rodziny wykonujący pracę na rzecz przedsiębiorcy jest tratowany jak zwykły zleceniobiorca, a nie jak osoba współpracująca. Składki ZUS osób współpracujących obciążają ...
Tematy: działalność gospodarcza, umowa zlecenia, zatrudnianie rodziny, zatrudnienie współmałżonka, składki zus dla przedsiębiorców, adres zameldowania, wysokość składek zus, wysoki zus, praca na pełny etat, osoba współpracująca, koszty podatkowe, koszty uzyskania przychodu, koszty uzyskania przychodów -
![Wakacje składkowe - wnioski tylko do 30 listopada]( "Wakacje składkowe - wnioski tylko do 30 listopada [© Freepik]")
Wakacje składkowe - wnioski tylko do 30 listopada
... przedsiębiorcy mogą odciążyć swój budżet. W 2024 roku wysokość składek objętych ulgą wynosiła średnio 1600 zł, a w 2025 roku wzrośnie do około 1770 zł. Skorzystanie z tej formy wsparcia nie wpływa na prawo do świadczeń społecznych – składki na ...
Tematy: wakacje składkowe, składki zus, składki zus dla przedsiębiorców, wakacje od zus, składki na zus, zwolnienie z zus, składki na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie chorobowe, składki na fundusz pracy, zwolnienie ze składek zus, wsparcie dla firm, jednoosobowa działalność gospodarcza, komornik sądowy, pomoc de minimis -
![Refundacja składek z PFRON: trzeba złożyć wniosek]( "Refundacja składek z PFRON: trzeba złożyć wniosek [© fotogestoeber - Fotolia.com]")
Refundacja składek z PFRON: trzeba złożyć wniosek
... ZUS za niepełnosprawnych pracowników. Szacuje się, że w 2008 roku refundacja składek ZUS ... składki na ubezpieczenia. Niepełnosprawni przedsiębiorcy będą jednak mogli wnioskować o przedłużenie wypłacania refundacji na kolejne lata. Jednakże w obowiązku osoby korzystającej z refundacji jest rozliczenie środków uzyskanych w ramach refundacji składek na ...
-
![Wzrosną wydatki firm i gospodarstw domowych]( "Wzrosną wydatki firm i gospodarstw domowych [© Syda Productions - Fotolia.com]")
Wzrosną wydatki firm i gospodarstw domowych
Droższy olej napędowy i ubranka dla dzieci, wyższe koszty pracy i składki ZUS - przed przeciętnym Polakiem, niezależnie od tego, czy pracuje na etacie, czy prowadzi działalność gospodarczą, niełatwy rok. Przedsiębiorcy na otarcie łez mają wyższy limit kilometrówki oraz likwidację podwójnej zaliczki za listopad - podsumowuje Tax Care. Znamy ...
-
![Wyższa płaca minimalna to wyższe koszty zatrudnienia]( "Wyższa płaca minimalna to wyższe koszty zatrudnienia [© adam88xx - Fotolia.com]")
Wyższa płaca minimalna to wyższe koszty zatrudnienia
... ,84 zł. Nowi przedsiębiorcy zapłacą wyższy ZUS Wzrost płacy minimalnej wpłynie także na wysokość składek ZUS początkujących przedsiębiorców, którzy przez 2 lata od rozpoczęcia działalności mają prawo do preferencyjnych składek ZUS – płacą niższe składki na ubezpieczenia społeczne, są także zwolnieni z wpłat na Fundusz Pracy. Jedynie ubezpieczenie ...
-
![Urlop wychowawczy dla przedsiębiorców]( "Urlop wychowawczy dla przedsiębiorców [© Iurii Sokolov - Fotolia.com]")
Urlop wychowawczy dla przedsiębiorców
... przedsiębiorcy. Zawieszenie działalności gospodarczej w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem to tzw. urlop wychowawczy dla przedsiębiorców – odpowiednik urlopu wychowawczego przysługującego do tej pory tylko etatowcom. Podobnie jak w przypadku osób pracujących na etacie, przedsiębiorca na „urlopie wychowawczym” ma opłacane składki na ZUS ...
-
![Fundusz solidarnościowy czyli nowa danina od pracodawców i przedsiębiorców]( "Fundusz solidarnościowy czyli nowa danina od pracodawców i przedsiębiorców [© photoschmidt - Fotolia.com]")
Fundusz solidarnościowy czyli nowa danina od pracodawców i przedsiębiorców
... składki na Fundusz. Składkę będą odprowadzać nie tylko pracodawcy (czy zleceniodawcy), ale także rolnicze spółdzielnie produkcje, spółdzielnie kółek rolniczych, spółdzielnie usług rolniczych - za swoich członków oraz inne osoby podlegające ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu (np. przedsiębiorcy ...
-
![Polski Ład: jako wspólnik spółki z o.o. zarobisz więcej niż przedsiębiorca]( "Polski Ład: jako wspólnik spółki z o.o. zarobisz więcej niż przedsiębiorca [© photo 5000 - Fotolia.com]")
Polski Ład: jako wspólnik spółki z o.o. zarobisz więcej niż przedsiębiorca
... na podstawie powołania, które otrzymują z tego tytułu wynagrodzenie, np. zatrudniony na umowie o pracę prezes. Co istotne, nie ma przy tym wymogu, aby otrzymywał on wysokie wynagrodzenie, a tym samym odprowadzał wysokie składki na ZUS. – Bardzo ważne jest to, iż składkami na ZUS nie są objęte również świadczenia wspólników na ...
Tematy: podatek dochodowy, podatek od firmy, działalność gospodarcza, opodatkowanie działalności gospodarczej, wspólnik spółki, opodatkowanie wspólników, jednoosobowa działalność gospodarcza, spółka z o.o., opodatkowanie wspólników spółki, wspólnik spółki z o.o., składka na ubezpieczenie zdrowotne, składka zdrowotna, Polski Ład, Nowy Ład, rok 2022 -
![Wyższa płaca minimalna uderzy w biznes]( "Wyższa płaca minimalna uderzy w biznes [© adam88xx - Fotolia.com]")
Wyższa płaca minimalna uderzy w biznes
... składki na ubezpieczenia społeczne wzrosłyby ze 160,78 zł do 167,47 zł (o prawie 4,2%). W efekcie obciążenia początkującego przedsiębiorcy wobec ZUS ...
-
![Biznes sezonowy? Zawieszenie firmy zredukuje koszty]( "Biznes sezonowy? Zawieszenie firmy zredukuje koszty [© Rawpixel - Fotolia.com]")
Biznes sezonowy? Zawieszenie firmy zredukuje koszty
... ZUS Zawieszenie firmy sprawia, że nie płaci się składek ZUS przedsiębiorcy. Jeżeli firma jest zawieszona w trakcie miesiąca, to za niepełny miesiąc zawieszenia płaci się składki ...
-
![Działalność sezonowa i działalność gospodarcza nierejestrowana - kiedy, dla kogo, jakie obowiązki?]( "Działalność sezonowa i działalność gospodarcza nierejestrowana - kiedy, dla kogo, jakie obowiązki? [© sonyachny - fotolia.com]")
Działalność sezonowa i działalność gospodarcza nierejestrowana - kiedy, dla kogo, jakie obowiązki?
... składki na ubezpieczenie zdrowotne. Przywilej dotyczy osób, które nie prowadziły działalności gospodarczej przez ostatnie 60 miesięcy oraz takich, które nie wykonują pracy dla swojego byłego pracodawcy w bieżącym lub poprzednim roku. Po 6 miesiącach ulgi na start, przedsiębiorca ma możliwość skorzystania z preferencyjnych składek ZUS ...
Tematy: działalność sezonowa, działalność nierejestrowa, działalność gospodarcza, własny biznes, jednoosobowa działalność gospodarcza, prowadzenie działalności gospodarczej, obowiązki przedsiębiorcy, składki zus dla przedsiębiorców, ulga na start, składki zus, PIT-36, rejestracja działalności gospodarczej, zawieszenie działalności gospodarczej -
![Karta podatkowa dla działalności gospodarczej]( "Karta podatkowa dla działalności gospodarczej [© fotogestoeber - Fotolia.com]")
Karta podatkowa dla działalności gospodarczej
... składki na ubezpieczenie zdrowotne zapłaconej i odliczonej od karty podatkowej w poszczególnych miesiącach (na formularzu PIT-16A); warto podkreślić, że w deklaracji tej jest miejsce zarówno dla podania kwoty wpłacanej do ZUS jak i odliczanej od podatku informowanie naczelnika urzędu skarbowego o wszelkich zmianach wpływających na ...
-
![Ubezpieczenie zdrowotne w 2015: podwyżka]( "Ubezpieczenie zdrowotne w 2015: podwyżka [© Monkey Business - Fotolia.com]")
Ubezpieczenie zdrowotne w 2015: podwyżka
... Składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe czy wypadkowe w przypadku nowych firm zależą od kwoty minimalnej płacy w danym roku, a w przypadku firm dłużej działających na rynku od kwoty prognozowanego na dany rok przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej. Niestety o ile początkujący przedsiębiorcy mogą liczyć na ...
-
![Od kwietnia zmienia się składka wypadkowa]( "Od kwietnia zmienia się składka wypadkowa [© wellphoto - Fotolia.com]")
Od kwietnia zmienia się składka wypadkowa
... składki na ubezpieczenie wypadkowe. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorcy z 32 grup PKD powinni mieć świadomość zmian wysokości opłat związanych ze składką na ubezpieczenie wypadkowe. Kategorie ryzyka dla poszczególnych grup działalności są aktualizowane m.in. na podstawie prowadzonych przez GUS statystyk wypadkowości na ...
-
![Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych dla firmy]( "Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych dla firmy [© fotogestoeber - Fotolia.com]")
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych dla firmy
... kolejności podlega obniżeniu o zapłaconą składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Warto przy tym pamiętać, że odliczenie to nie może przekroczyć 7,75% podstawy naliczenia tej składki, zaś do ZUS wpłacanych jest 9% podstawy jej naliczenia. W roku 2012 przedsiębiorcy są obowiązani opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne od podstawy nie niższej ...
-
![Składka rentowa rośnie w 2016 r.]( "Składka rentowa rośnie w 2016 r. [© bzyxx - Fotolia.com]")
Składka rentowa rośnie w 2016 r.
... na ubezpieczenia jak i podstaw ich wymiaru czy zgłoszeń do ubezpieczenia. Stopa procentowa składki na ubezpieczenie rentowe wynosi obecnie 8% i wygląda na to, że w tej samej wysokości będzie określona także w roku 2016. Nie nastąpi zatem wzrost tej stopy, co nie znaczy jednakże, że do ZUS ...
-
![Współpraca z freelancerem z Polski i zagranicy - o jakie kwestie warto zadbać?]( "Współpraca z freelancerem z Polski i zagranicy - o jakie kwestie warto zadbać?")
Współpraca z freelancerem z Polski i zagranicy - o jakie kwestie warto zadbać?
... składki na ubezpieczenie. To oznacza dodatkowe druki: ZUS ZUA dla pełnej składki lub ZUS ZZA dla samej składki zdrowotnej. PIT-11 Jako zleceniodawca mamy obowiązek odprowadzić zaliczki na ...
-
![Zawieszenie działalności gospodarczej]( "Zawieszenie działalności gospodarczej [© freshidea - Fotolia.com]")
Zawieszenie działalności gospodarczej
... , ZUS oraz GUS. O skutkach zawieszenia Najważniejszą konsekwencją zawieszenia działalności jest wyrejestrowanie przedsiębiorcy z ZUS. Wiąże się to z niewątpliwą korzyścią, którą jest brak obowiązku zapłaty składek ZUS. Jednak w tym wypadku przedsiębiorca powinien pamiętać o tym, że: Po upływie 30. dnia od zapłaty ostatniej składki na ubezpieczenie ...
-
![Jaka forma opodatkowania firmy w 2016 r.?]( "Jaka forma opodatkowania firmy w 2016 r.? [© siro46 - Fotolia.com]")
Jaka forma opodatkowania firmy w 2016 r.?
... składki na ubezpieczenie społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne (pierwsze pomniejszają wartość podstawy opodatkowania, drugie samego podatku czy też zaliczki na podatek) oraz (w zeznaniu rocznym) wpłaty na IKZE. Przedsiębiorcy ...
-
![Składka wypadkowa, czyli o ukrytych oszczędnościach]( "Składka wypadkowa, czyli o ukrytych oszczędnościach [© Paolese - Fotolia.com]")
Składka wypadkowa, czyli o ukrytych oszczędnościach
... przedsiębiorcy zmagają się z wyższymi kosztami zatrudnienia i muszą stawić czoło rosnącym kosztom operacyjnym. Nowe obciążenia finansowe mogą zostać częściowo zrekompensowane poprzez weryfikację wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe. Przykładowo, sprawdzenie poprawności rozliczenia składki ...
Tematy: składka wypadkowa, składki zus -
![W 2016 r. wynagrodzenie minimalne rośnie do poziomu 1 850 zł]( "W 2016 r. wynagrodzenie minimalne rośnie do poziomu 1 850 zł [© Pio Si - Fotolia.com]")
W 2016 r. wynagrodzenie minimalne rośnie do poziomu 1 850 zł
... skutki nie tylko przy należnościach pracowniczych. Jego wzrost powoduje zmiany bowiem także w składkach ZUS płaconych przez nowych przedsiębiorców jak i karach naliczanych z kodeksu karnego skarbowego. Nowi przedsiębiorcy zapłacą więcej do ZUS Składki na ubezpieczenie społeczne przedsiębiorców naliczane są nie od ich faktycznych dochodów (jak ma to ...
Tematy: wynagrodzenie minimalne, płaca minimalna, pensja minimalna, wysokość wynagrodzenia, wynagrodzenie pracownika, kwota wolna od potrąceń, najniższa krajowa, rok 2016, wynagrodzenie za pracę, przestępstwa skarbowe, odpowiedzialność karna skarbowa, wykroczenia skarbowe, składki zus dla przedsiębiorców -
![Działalność gospodarcza i KRUS]( "Działalność gospodarcza i KRUS [© Minerva Studio - Fotolia.com]")
Działalność gospodarcza i KRUS
... firmowy - Własna firma - Składki ZUS - działalność gospodarcza Składki ... na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, 42,00 zł na ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe i macierzyńskie. Oznacza to, że za II kwartał do KRUS-u konieczne będzie odprowadzenie 690,00 zł. Podsumowując, składki na ubezpieczenia rolnicze są o wiele niższe od tych, które przedsiębiorcy ...
-
![Działalność gospodarcza pozbawi prawa do emerytury?]( "Działalność gospodarcza pozbawi prawa do emerytury? [© auremar - Fotolia.com]")
Działalność gospodarcza pozbawi prawa do emerytury?
... wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne, czyli przychód zadeklarowany w ZUS. W 2012 r. minimalna podstawa wynosi 2115,6 zł (dla prowadzących działalność nie dłużej niż dwa lata 450 zł), a maksymalna - 8742,05 zł. Obowiązki informacyjne tylko dla „wcześniejszych” emerytów - Emeryt prowadzący własną firmę musi odprowadzać składki na ubezpieczenia ...
-
![Jak zaplanować wakacje składkowe?]( "Jak zaplanować wakacje składkowe? [© cookie_studio na Freepik]")
Jak zaplanować wakacje składkowe?
... przedsiębiorcy będą mogli raz w roku skorzystać z ulgi i nie płacić składki na ubezpieczenie społeczne za wybrany miesiąc - informuje Beata Tęgowska, ekspertka ds. księgowości oraz kadr i płac w Systim.pl. Ulga ta jest dostępna niezależnie od formy opodatkowania dochodu, w tym dla osób rozliczających się na ...
Tematy: wakacje składkowe, składki zus, składki zus dla przedsiębiorców, wakacje od zus, składki na zus, zwolnienie z zus, składki na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie chorobowe, składki na fundusz pracy, zwolnienie ze składek zus, wsparcie dla firm, jednoosobowa działalność gospodarcza -
![Podatek dochodowy: forma opodatkowania 2009]( "Podatek dochodowy: forma opodatkowania 2009 [© anna - Fotolia.com]")
Podatek dochodowy: forma opodatkowania 2009
... Przedsiębiorcy opodatkowani ryczałtem ewidencjonowanym odliczają także od podstawy opodatkowania składki na ubezpieczenie społeczne zapłacone w ciągu roku podatkowego (o ile nie zostały one odliczone od innego dochodu), a od samego podatku składki na ubezpieczenie zdrowotne (nie więcej niż 7,75 proc. podstawy obliczenia składki ...
-
![Polski Ład: różne formy opodatkowania, różna składka zdrowotna]( "Polski Ład: różne formy opodatkowania, różna składka zdrowotna [© apops - Fotolia.com]")
Polski Ład: różne formy opodatkowania, różna składka zdrowotna
... dotyczy również terminu płatności składki do ZUS. Obecnie można ją uregulować do 5., 10. lub 15. dnia miesiąca. Przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą w tym roku powinni jeszcze opłacać składkę do 10. Jednak zgodnie z nowymi zapisami Polskiego Ładu, termin płatności zostanie przeniesiony na 20. dzień miesiąca ...
-
![Rażąco naruszyłeś przepisy BHP? Sprawdź, jak dużo będzie cię to kosztować]( "Rażąco naruszyłeś przepisy BHP? Sprawdź, jak dużo będzie cię to kosztować [© island26 - Fotolia.com]")
Rażąco naruszyłeś przepisy BHP? Sprawdź, jak dużo będzie cię to kosztować
... winy pracownika może wynikać z działania lub zaniechania pracodawcy? Odpowiadając na zarzuty przedsiębiorcy, Sąd Najwyższy odwołał się do wyroku z 2013 r. podkreślając, ... wynika, że w wyniku kontroli przedsiębiorstw inspektorzy skierowali do ZUS w 2014 r. 170 wniosków o podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe. Warto podkreślić, że aż 76% z ...
![Inwestycji w hotele wciąż niewiele, choć widać oznaki ożywienia [© THAM YUAN YUAN z Pixabay]](https://s3.egospodarka.pl/grafika2/hotele/Inwestycji-w-hotele-wciaz-niewiele-choc-widac-oznaki-ozywienia-259664-50x33crop.jpg "Inwestycji w hotele wciąż niewiele, choć widać oznaki ożywienia [© THAM YUAN YUAN z Pixabay]")
Inwestycji w hotele wciąż niewiele, choć widać oznaki ożywienia
