Licencje oprogramowania komputerowego: rodzaje i możliwości licencjobiorcy

Przeczytaj także: Nielegalne oprogramowanie, czyli o 46% komputerów w Polsce

Czym jest licencja i jakie są jej warunki?

Czym jest licencja w przypadku oprogramowania komputerowego? Jest ona umową użytkowania zawieraną między producentem oprogramowania a nabywającym i przede wszystkim określa tzw. pola eksploatacji, czyli zakres w jakim możemy korzystać z programu, miejsce i to, jak długo możemy to robić. Najczęściej licencja przyjmuje formę wzorca umowy przygotowanego przez licencjodawcę i stosowanego w taki sposób, że nabywający ma jedynie możliwość zgodzić się na jej postanowienia (najczęściej przez zaznaczenie stosownego pola przy instalacji). W związku z tym należy zauważyć, że licencjobiorca co do zasady nie ma możliwości negocjacji umowy licencji i zdany jest na łaskę licencjodawcy.

Należy przy tym wspomnieć o tym, że licencje na oprogramowanie są bardzo restrykcyjne. Nagminnie występuje ograniczanie liczby komputerów, na których można zainstalować oprogramowanie, zakreślanie najczęściej bardzo niskiej liczby uprawnionych do używania użytkowników, a także wprowadzanie wielu innych, niekoniecznie związanych z technologią, ograniczeń. Kwestią wartą omówienia jest fakt, że na mocy art. 52 ust. 1 ustawy o prawie autorskim, o ile strony umowy nie postanowiły inaczej, przeniesienie własności egzemplarza utworu nie musi być jednoznaczne z nabyciem licencji na jego użytkowanie. Oznacza to, że samo zakupienie programu komputerowego - o ile nie został od dostarczony ze wzorcem umowy licencyjnej - NIE wiąże się z udzieleniem licencji.

Powyższe najlepiej obrazuje system operacyjny Microsoft Windows – każdy użytkownik może go pobrać ze strony producenta i zainstalować na swoim komputerze, jednak już w trakcie lub po instalacji system poprosi nas o wprowadzenie klucza autoryzacyjnego, który otrzymamy dopiero po zakupieniu licencji na użytkowanie programu. Samo zastosowanie klucza autoryzacyjnego jest przy okazji dodatkowym zabezpieczaniem, bo taki klucz najczęściej ma ograniczony czas na jego wprowadzenie lub wymaga wprowadzenia go w specjalny system producenta. Na przykładzie antywirusa ESET NOD32 klucz licencyjny otrzymany przy zakupie licencji należy wprowadzić na stronie producenta co spowoduje dopiero wygenerowanie właściwego klucza umożliwiającego aktywację programu. W takim wypadku akceptacja warunków licencji w procesie instalacji oprogramowania jest jedynie udzieleniem licencji czasowej, a zawarcie właściwej umowy licencyjnej następuje dopiero po aktywacji kodu.

Rodzaje licencji i możliwości licencjobiorcy

W obrocie występuje wiele różnych rodzajów licencji. Można jednak podzielić je na trzy główne grupy: licencje niewyłączne, wyłączne i sublicencje. Licencje niewyłączne stanowią znakomitą większość rynku i w ich ramach licencjodawca udostępnia swój program wielu osobom do używania. Licencje wyłączne natomiast pojawiają się gdy dany program tworzony jest dla konkretnego podmiotu. Będą to między innymi oprogramowania obsługi bankowości lub inne które ze względów bezpieczeństwa i/lub poufności nie mogą być udostępniane do korzystania wielu użytkownikom. Sublicencje natomiast to umowy w których licencji udziela nie bezpośrednio pierwotny licencjodawca, lecz podmiot będący dla niego licencjobiorcą a dla nas licencjodawcą.

Dalej należy wspomnieć o kwestii czasu obowiązywania licencji na użytkowanie programu komputerowego. Najczęściej spotykamy dwa modele: udzielenie licencji na czas określony lub bezterminowo. W przypadku tego pierwszego modelu po upływie tego terminu i jednoczesnym braku przedłużenia licencji ulegnie ona wygaśnięciu. W przypadku licencji bezterminowej należy pamiętać o art. 68 ust. 2 ustawy o ochronie praw autorskich t.j., że licencję udzieloną na okres dłuższy niż pięć lat uważa się, po upływie tego terminu, za udzieloną na czas nieoznaczony. To znaczy, że do upływu 5 lat od jej zawarcia umowa licencji bezterminowej jest właściwie umową zawartą na czas określony, a dopiero po tym okresie staje się umową na czas nieokreślony. Jest to o tyle istotne, że po 5 latach termin wypowiedzenia wynosi rok naprzód na koniec roku kalendarzowego.

Co zatem „wolno nam” w ramach licencji? Oprócz postanowień umownych mamy też do czynienia z szeregiem czynności, które nie wymagają zgody licencjodawcy. Możemy zatem między innymi przetłumaczyć program, przystosować go do naszych potrzeb, zmienić jego układ i dokonać wszelkich innych niezbędnych zmian, czy wykonać jego kopię zapasową tak długo, jak czynności te dokonywane są albo przez licencjobiorcę, albo inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź osobę działającą na ich rzecz.

Wypowiedzenie umowy licencji i reklamacja

Tak jak w przypadku innych umów, wypowiedzenia dokonuje się tego przez złożenie licencjodawcy stosowanego oświadczenia. W przypadku umowy bezterminowej można wypowiedzieć ją z minimalnym okresem wypowiedzenia wynoszącym rok i to na koniec roku kalendarzowego. Ma to swoje wady. Jeśli na przykład wypowiemy umowę 3 stycznia 2020 roku to przestanie ona obowiązywać dopiero na koniec grudnia 2021 roku. Natomiast w praktyce strony najczęściej umawiają się na termin dłuższy niż rok. Wynika to z faktu, że oprogramowanie jest jedną z podstawowych rzeczy umożliwiających każdemu przedsiębiorcy funkcjonowanie i wypowiedzenie umowy licencji może wiązać się na przykład z koniecznością reorganizacji pracy przedsiębiorstwa.

Z powyższego względu bardzo często w umowie zawiera się też karę umowną za skorzystanie z prawa do wypowiedzenia umowy. W przypadku umowy licencyjnej zawartej na okres do 5 lat, ustawa nie przewiduje możliwości jej wypowiedzenia, a zatem umowa taka jest umową niewypowiadalną, o ile strony nie postanowią inaczej. W związku z tym licencja wygaśnie dopiero po upływie okresu, na który została zawarta zgodnie z art. 66 ust. 2 prawa autorskiego. Dlatego jeśli twórca chce udzielić licencji wypowiadalnej, to powinien to wyraźnie wskazać w umowie. W związku z tym wypowiedzenie umowy licencji prawie nie występuje w obrocie, głównie ze względu na fakt, że większość programów sprzedawana jest dziś na krótki okres czasu.

Inną kwestią jest możliwość reklamacji i zwrotu oprogramowania. I tu pojawiają się trudności, bowiem jak wykazujemy powyżej nabywamy jedynie prawo do korzystania z oprogramowania, a nie program jako taki. W związku z tym właściwie nie ma możliwości reklamacji samego programu. Na mocy przepisów o rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej, można próbować reklamować jedynie nośnik na którym program został zapisany i dostarczony jeśli posiada wady. Dlatego jedyną możliwością uzyskania jakiejkolwiek kompensaty jest dołożenie starań przy zawieraniu umowy, ponieważ sposób i zakres odpowiedzialności licencjodawcy za usterki programu komputerowego zależy wyłącznie od regulacji umownej. Należy zatem upewnić się, że zawiera ona postanowienia dotyczące odpowiedzialności licencjodawcy za wady programu to jest tzw. gwarancję. Dalej należy zadbać o to, żeby umowa ustalała w sposób precyzyjny czas trwania gwarancji i jej zasady. Niestety w znakomitej większości przypadków licencjobiorca nie będzie miał, żadnego wpływu na treść zawieranej umowy.

Na co zwracać uwagę jako nabywca?

Na co zatem zwracać uwagę przed zakupem oprogramowania? Przede wszystkim na treść umowy. Na to czy zawarta jest w niej tzw. gwarancja producenta oprogramowania, na to czy można umowę wypowiedzieć i jak długi jest termin wypowiedzenia, na to czy przewiduje wezwanie do zaprzestania naruszeń czy też nie oraz przede wszystkim na koszt i to nie tylko koszt zakupu licencji, ale także tego czy licencja będzie aktywna od razu po jej zakupie oraz czy będzie potrzebna pomoc fachowca, który to oprogramowanie zainstaluje i dostosuje (dodatkowe koszty). Warto też wziąć pod uwagę jak długi będzie okres wdrożenia oprogramowania do użytku. Celem powinno być to by okres ten był możliwie jak najkrótszy, a sam okres licencji możliwie jak najdłuższy tak by okres tzw. „spokojnego użytkowania” wynosił jak najdłużej.

Ostrożności nigdy za wiele!

Umowa licencyjna jest jedną z najpowszechniejszych umów stosowanych na rynku oprogramowania komputerowego dlatego warto wiedzieć jak działa i na jakie rzeczy należy w niej zwracać uwagę. Podobnie jak w przypadku innych umów także i tu konieczna jest czujność nabywającego, gdyż fakt, że dany rodzaj umowy jest powszechny w obrocie, nie oznacza, że jest zawsze korzystny.

Marcin Staniszewski