Badania naukowe: jak i na jaką skalę je finansujemy?

Przeczytaj także: Badania i rozwój nie w modzie?

Projekt

Jak podkreślają eksperci Poznańskiego Parku Naukowo-Technologicznego, XXI wiek projektami stoi. Każdy zna kogoś, kto pracuje w projekcie lub metodą projektową. Taki sposób pracy to nie tyle trend dzisiejszych czasów, co skuteczna i efektywna metoda realizacji celów danej organizacji.

Projekt to dokładnie zdefiniowany, w czasie i zadaniach, plan pracy. Ponadto, ma zdefiniowany budżet, określone cele oraz harmonogram realizacji poszczególnych zadań. Można powiedzieć, że jest to ciąg złożonych i wzajemnie powiązanych czynności, których wspólna realizacji przyniesie z dużą dozą prawdopodobieństwa, założony efekt w postaci nowej usługi, produktu, filmu, książki, wystawy w muzeum lub też, jak w naszym przypadku, stworzeniem nowej technologii, znalezieniem niecodziennej właściwości jakieś substancji, zbadaniem i otrzymaniem nowego, nieznanego związku chemicznego, a przez prowadzenie tzw. badań podstawowych, rozszerzenie globalnej puli wiedzy naukowej.

Niemniej jednak ważnym aspektem jest poszukiwanie ich praktycznego zastosowania.

Prowadzenie badań naukowych bez jednoczesnego poszukiwania miejsca do ich implementacji to ogromny błąd wielu naukowców, zwłaszcza jeżeli wiedzą o tym już na etapie planowania swoich badań, podkreśla Dawid Zieliński z Poznańskiego Parku Naukowo-Technologicznego.

Kto finansuje badania naukowe?

Projekty naukowe to dzisiaj najskuteczniejsza metoda prowadzenia badań na całym świecie. Każdy kraj ma własne mechanizmy finansowania badań naukowych i sam wypracowuje sposoby ubiegania się o tzw. granty. Środki przeznaczane przez państwa na realizację prac badawczo-rozwojowych przekładają się bezpośrednio na rozwój gospodarczy danego kraju lub regionu oraz jego potencjał innowacyjny.

Unia Europejska dysponuje budżetem 960 mld euro (wynikającym z wieloletnich ram finansowych UE). Z tej ogromnej puli 19% zostało przeznaczone na działania w szerokorozumianym sektorze badawczym, natomiast 8% bezpośrednio na sektor Badań i Innowacji. Z tej ogromnej sumy ponad 75 mld euro finansowane były działania programu Horizon 2020, a tym samym najbardziej prestiżowe granty naukowe w tej części świata – granty European Research Council (ERC).

Jak wypada Polska? Słabo, grantów ERC realizujemy zaledwie kilka. Aby otrzymać takie środki finansowe, trzeba być Naukowcem Pierwszej Ligi i reprezentować bardzo wysoki poziom swoich badań oraz osiągnieć na tle światowym. Dlatego też tak trudno je w Polsce otrzymać.

W naszym kraju wciąż trwa proces dostosowywania nauki, światopoglądu naukowców i standardów badawczych do poziomu europejskiego. Stopniowo pniemy się do góry w naukowych statystykach, co w przyszłości powinno skutkować dużo większą liczbą realizowanych u nas grantów ERC, mówi Dawid Zieliński z PPNT.

Co prawda, program Horizon 2020 dobiegł końca, ale zastępujący go właśnie program Horizon Europe (lata 2021-2027) dysponuje budżet większym o około 30 mld euro.
Analogicznie do budżetu Unii Europejskiej w latach 2018 – 2019 możemy określić budżet Polski. Z puli ponad 92 mld euro, na sektor badawczo-rozwojowy przeznaczyliśmy w roku 2018 nieco ponad 6,5%, czyli prawie 6 mld euro. To jak na chwilę obecną pokaźna suma pieniędzy, która dynamicznie zwiększa się każdego roku o około 20 – 25%. Wciąż pozostajemy jeszcze poza podium w rankingu krajów UE, gdzie w roku 2018 uplasowaliśmy się na pozycji 12 pod względem nakładów wewnętrznych na działalność B+R.

Pozostaje zadać sobie jeszcze inne, bardzo ważne i interesujące pytanie. Ile w przeliczeniu na jednego mieszkańca przypada rocznie na badania i rozwój w Europie, a ile w Polsce? W Europie, w latach 2018 – 2019 przypadała na każdego z nas kwota 344,72 euro, natomiast w Polsce kwota ta była niższa i wyniosła 155,21 euro.

Badania naukowe – chodzi o transparentność

Transparentność – ważna cecha badań i rozwoju. Potrzeba jej zarówno w samych badaniach jak i w tym co pokazujemy światu. W transparentności ukryta jest rzetelność naukowa, rzetelność finansowa oraz dostęp do tych informacji. Żaden naukowiec nie powinien ze swoich badań naukowych robić tajemnicy, jak również nie powinien ukrywać wyników niekorzystnych. Nie ma przecież nic złego w tym, że jakieś badania się nie udały, ale trzeba o nich rozmawiać, żeby w przyszłości nie powielać błędów. Jako realizatorzy grantów musimy być transparentni, ponieważ inni naukowcy, przedsiębiorcy, fundatorzy czy po prostu, Polacy, mają prawo, a może nawet i obowiązek być świadomi, na co przeznaczane są publiczne pieniądze, podkreśla Dawid Zieliński z PPNT.

Każdy powinien wiedzieć, co bada się w jego kraju, a już absolutnym minimum jest wiedza o tym, co badają instytucje naukowe w jego regionie.