Polska gospodarka: podsumowanie 2022 i prognozy na 2023

Przeczytaj także: Polska gospodarka 2022 - prognozy KRD

Kluczowe zjawiska wskazywane przez FPP na 2023 rok:

• Wysokie ceny energii i inflacja
• Konieczność odblokowania KPO i inwestycji
• Ograniczenia w dostępie do finansowania przedsiębiorstw, wysokie koszty obsługi długu publicznego, licytacja przedwyborcza, wypychanie prywatnego biznesu z rynku przez sektor publiczny, zastój w budownictwie i wzrost szarej strefy
• Wdrożenie systemu KSeF, zmiany w zamówieniach publicznych oraz obowiązek raportowania ESG dla dużych firm
• Rewolucja w prawie pracy i konieczna poprawa systemu ochrony zdrowia

Prognozy FPP dla polskiej gospodarki na 2023 rok wskazują przede wszystkim na wysokie ceny energii i dalsze ograniczanie popytu wynikające z rosnącej inflacji. Kluczowym wyzwaniem na przyszły rok będzie odblokowanie KPO i nowa perspektywa finansowa oraz podtrzymanie dynamiki inwestycji w polskiej gospodarce.

Kliknij, aby powiekszyć

fot. pixabay.com

Jaki będzie rok 2023 w gospodarce?

Prognozy FPP dla polskiej gospodarki na 2023 rok wskazują przede wszystkim na wysokie ceny energii i dalsze ograniczanie popytu wynikające z rosnącej inflacji.

Zagrożeniem może być ograniczenie w dostępie do finansowania przedsiębiorstw, wzrost kosztów obsługi długu publicznego, licytacja przedwyborcza w trudnych czasach dla finansów publicznych, “wypychanie” prywatnego biznesu z rynku przez sektor publiczny, zastój w budownictwie, a także wzrost szarej strefy – w obrocie gospodarczym i na rynku pracy. Ważne działania związane będą z wdrożeniem na pełną skalę Krajowego Systemu e-Fakturowania (KSeF), zdefiniowaniem pozacenowych kryteriów ofert w zamówieniach publicznych oraz obowiązek raportowania ESG dla dużych firm.

Nadal ogromnym problemem pozostaje system ochrony zdrowia – bez poprawy dostępności usług publicznych w dziedzinie ochrony zdrowia oraz poprawy najważniejszych wskaźników epidemiologicznych, w tym liczby lat przeżytych w zdrowiu, zjawisko braku odpowiedniej podaży pracy będzie coraz bardziej doskwierać przedsiębiorcom.

W 2023 roku przedsiębiorcy zderzą się również z rewolucją w prawie pracy. Wchodzą w życie nie tylko nowe przepisy dotyczące pracy zdalnej i badania trzeźwości pracowników, ale prawdopodobnie także dodatkowe uprawnienia pracownicze wynikające z tzw. dyrektywy work-life balance i obowiązki z dyrektywy o przejrzystych i przewidywalnych warunkach pracy. Z kolei na poziomie unijnym będą kontynuowane prace nad dyrektywą o tzw. pracy platformowej oraz dyrektywą o jawności wynagrodzeń. Wszystkie te regulacje będą wymagały od pracodawców odpowiedniego dostosowania się i realizacji szeregu nowych obowiązków. Szansą dla Polski i krajowych przedsiębiorstw będzie Ukraina – odbudowa kraju w kontekście infrastrukturalnym i gospodarczym – podkreśla Marek Kowalski, przewodniczący Federacji Przedsiębiorców Polskich (FPP).

Kluczowe wydarzenia w polskiej gospodarce w 2022 roku:

1) Wysoka inflacja, rosnące koszty prowadzenia działalności, tarcze antyinflacyjne

Podstawowym problemem ekonomicznym 2022 r. była niezaprzeczalnie wysoka inflacja, która osiągnęła poziomy niespotykane od czasów transformacji polskiej gospodarki na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku. Aby złagodzić skutki wysokiej inflacji rząd zdecydował się na sukcesywne wprowadzanie programów osłonowych, które przybierało formę bezpośrednich transferów pieniężnych (dodatek osłonowy i węglowy), obniżonych podatków pośrednich takich jak VAT i akcyza, jak również gwarancji maksymalnej ceny energii elektrycznej i ciepła.

Niestety pośrednim skutkiem tych rozwiązań był dodatkowy impuls popytowy w gospodarce, który przyczyniał się do utrwalenia inflacji na podwyższonym poziomie. Aby zminimalizować te niepożądane skutki, wsparcie powinno być adresowane wyłącznie do gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej.

2) Brak inwestycji z KPO

Brak środków z KPO oznacza, że PKB Polski w 2022 r. jest niższy o prawie 60 mld zł w porównaniu z poziomem, który możliwy byłby do osiągnięcia dzięki napływowi i sukcesywnym wykorzystaniu tych środków. Zaniechanie działań niezbędnych do wypełnienia wszystkich kamieni milowych KPO utrudniło także walkę z inflacją i stabilizację kursu złotego przez NBP, na który zdecydowanie pozytywnie wpłynęłaby informacja o ostatecznym zatwierdzeniu wypłat tych środków na rzecz Polski.

3) Polski Ład

Wraz z początkiem 2022 r. weszła w życie najobszerniejsza nowelizacja prawa podatkowego w Polsce od co najmniej trzech dekad. Przygotowana w pośpiechu oraz bez odpowiednich konsultacji reforma niemal natychmiast okazała się jednak porażką – nie tylko oparta o nową formułę i niepodlegająca odliczeniu od podatku składka zdrowotna zaczęła ograniczać indywidualną przedsiębiorców (o czym świadczy m.in. wzrost liczby zamykanych JDG o 42% r/r w I kw. 2022 r.), ale również wypłaty wynagrodzeń pracowników teoretycznie zyskujących na wdrażanych zmianach okazały się być niższe, zamiast wyższe.

Najbardziej palące problemy udało się rozwiązać, ale system w dalszym ciągu pozostaje niespójny i niepotrzebnie złożony. Wyzwaniem na kolejne lata będzie odwrócenie skutków Polskiego Ładu również na tym głębszym poziomie

4) Rosyjska agresja na Ukrainę i jej konsekwencje

Natychmiastowym skutkiem konfliktu były gwałtowne zawirowania na rynkach finansowych oraz masowy napływ uchodźców wojennych. Polską granicę od momentu wybuchu wojny przekroczyło prawie 9 mln uchodźców, z czego ok. 1,5 mln pozostało w naszym kraju. W konsekwencji możliwe stało się częściowe uzupełnienie luk na polskim rynku pracy związanych z niedoborem pracowników, które występowały do tej pory.

5) Zakłócenia w łańcuchach dostaw

Z jednej strony pandemia (szczególnie lockdowny w Chinach oraz wstrząsy w globalnej logistyce), z drugiej rosyjska agresja na Ukrainę i jej konsekwencje, w istotny sposób utrudniły funkcjonowanie biznesu według utartych wcześniej ram i schematów. Rozpoczęły się procesy reshoringu, czyli sprowadzania bazy produkcyjnej z odległych kontynentów bliżej siedziby przedsiębiorstw, a także znacząco zwiększyła się konkurencja o surowce, w tym o odpady nadające się do ponownego wykorzystania. Najwyższa pora podjąć działania zaradcze, aby chronić przedsiębiorców i ich pracowników.

6) Kryzys energetyczny

W 2022 roku niestety niewiele zrobiono w kierunku odblokowania potencjału OZE, które zapewniają tanią energię i pozwalają oszczędzić kosztowny i deficytowy węgiel. W Sejmie od połowy lipca zalega rządowy projekt liberalizujący zasadę 10H, de facto uniemożliwiającą rozwój lądowych farm wiatrowych, a nowe moce w OZE często nie mogą zdobyć warunków przyłączenia do sieci.

W roku 2023 jest wiele do zrobienia, aby regulacyjne uwolnić OZE i pozwolić na realizację inwestycji, które za kilkanaście miesięcy powinny w istotny sposób ułatwić trudną sytuację na polskim rynku energii. Bez zmian jesteśmy strukturalnie skazani na wyższe ceny i ograniczoną dostępność OZE, co z kolei będzie podważało konkurencyjność działających w Polsce firm, utrudniało im eksport i w konsekwencji zagrażało miejscom pracy.

7) Ochrona zdrowia

Najważniejszym wydarzeniem systemu ochrony zdrowia było wdrożenie stanowiska Trójstronnego Zespołu ds. Ochrony Zdrowia w sprawie wynagrodzeń, zawartego w listopadzie 2021 r. W 2022 r. nie podjęto decyzji wychodzących naprzeciw strategicznym wyzwaniom systemu ochrony zdrowia. Pomimo poprawy warunków pracy wielu zawodów medycznych, resort zdrowia nie doprowadził do poprawy warunków innych niż zarobki, jak również zwiększenia przejrzystości awansu zawodowego. Ośrodki, które zawarły umowy z płatnikiem publicznym, mają problemy z zapewnieniem odpowiedniej obsady lekarskiej oraz pielęgniarskiej.

Głównym problemem systemu pozostaje brak możliwości zapewnienia odpowiedniej dostępności świadczeń w systemie ochrony zdrowia. Pomimo nominalnego wzrostu finansowania, liczba realizowanych świadczeń w systemie pozostaje niemal niezmienna. W ostatnim kwartale podjęto decyzję o przeniesieniu finansowania wielu zadań z budżetu państwa do NFZ, w tym ratownictwa medycznego, programów polityki zdrowotnej oraz programów nieodpłatnego dostępu do leków. Oznacza to trwałe ograniczenie przestrzeni finansowej na zwiększenie dostępności świadczeń w ramach publicznego systemu ochrony zdrowia. Łączna kwota środków, o które uszczuplone zostaną zasoby Narodowego Funduszu Zdrowia wyniesie ok. 27 mld zł w przeciągu trzech lat.

8) Zamówienia publiczne – brak waloryzacji

Pomimo powtarzających się kryzysów na rynku zamówień publicznych spowodowanych wzrastającymi kosztami wykonywania zamówień, w ustawie - Prawo zamówień publicznych nadal brakuje skutecznego mechanizmu zapewniającego uczciwą waloryzację wynagrodzeń wykonawców. Obowiązująca ustawa wprawdzie zawiera przepisy dotyczące waloryzacji, ale ostatnie lata pokazały, że są one niewystarczające. Dlatego przepisy ustawy należy tak zmienić, aby nie obciążać całym ciężarem wzrostu kosztów jedynie wykonawców.

Prognozy dla polskiej gospodarki na 2023 rok:

1) Wysokie koszty energii i jej nośników oraz inflacja ograniczająca popyt ze strony konsumentów

Przedsiębiorcy mogą znaleźć się w kleszczach wysokich cen energii i zmniejszonego popytu – co w szczególności zagraża mikro i małym przedsiębiorcom. Jednak bezpieczni nie mogą się czuć też średni i duzi przedsiębiorcy, którzy mogą spotkać się ze słabnącym popytem i konkurencją zagraniczną. Kłopoty tych podmiotów przeniosą się z kolei na cały łańcuch ich mniejszych kooperantów, którzy utracą zamówienia i będą mieli poważny kłopot ze znalezieniem alternatywnych partnerów.

2) Środki europejskie – odblokowanie KPO i nowa perspektywa finansowa

Mając w pamięci rządowe billboardy, które dosłownie zalały cały kraj, reklamując wynegocjowanie 770 mld zł dla Polski, naprawdę nie sposób zrozumieć, dlaczego niemal 1/3 tej sumy jest dla nas cały czas niedostępna (KPO), a przynajmniej część z pozostałych środków stoi pod znakiem zapytania. Organizacje przedsiębiorców wielokrotnie apelowały do decydentów o podjęcie działań, które doprowadzą do odblokowania środków europejskich, które są niezbędne do realizacji licznych reform i inwestycji. Dziś szczególnie ważne są te dotyczące rozwoju OZE, modernizacji sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, efektywności energetycznej i termomodernizacji, kontynuacji rozwoju sieci drogowej i kolejowej, cyfryzacji i budowania kompetencji cyfrowych. Najwyższy czas zakończyć spory i sięgnąć po unijne fundusze, które czekają aż po nie sięgniemy.

3) Inwestycje

Kluczowym wyzwaniem na przyszły rok będzie podtrzymanie dynamiki inwestycji w gospodarce. Jak wynika z projekcji NBP, w 2023 r. przewidywany jest spadek nakładów na środki trwałe o 0,6%. Niestabilne otoczenie gospodarcze, ograniczony dostęp do finansowania, słabnący popyt i drogi kredyt stanowią istotną barierę dla inwestycji w sektorze prywatnym. Do hamowania inwestycji sektora publicznego przyczyniają się natomiast cięcia związane z polityką oszczędnościową w budżecie centralnym, trudna sytuacja finansowa samorządów, a także opóźniające się rozpoczęcie projektów finansowanych ze środków europejskich, w tym KPO. Jednak także w tych trudnych i niestabilnych czasach, realizacja inwestycji ma ogromne znaczenie dla zapewnienia długotrwałego i stabilnego wzrostu gospodarczego po zakończeniu obecnego kryzysu.

4) Ograniczenia w dostępie do finansowania przedsiębiorstw

Przedsiębiorcy muszą liczyć się z tym, że 2023 r. będzie czasem, kiedy pozyskanie finansowania, choćby w formie kredytu, będzie znacznie trudniejsze niż w poprzednich latach. Wynika to nie tylko z najwyższego od 20 lat poziomu stóp procentowych, ale także trudnej sytuacji sektora bankowego – który pozostaje osłabiony z powodu kosztów programów takich jak “wakacje kredytowe”, strat bilansowych wynikających ze spadku cen obligacji skarbowych, do kupowania których były zachęcane przez konstrukcję podatku bankowego, a także rosnących wymogów kapitałowych i potencjalnego wzrostu odpisów z tytułu niespłacanych kredytów w warunkach hamującej gospodarki. To wszystko przekładać się będzie na bardziej restrykcyjną politykę kredytową instytucji finansowych. Nie lepiej będzie wyglądała sytuacja w przypadku finansowania udziałowego, ze względu na hamowanie rynku Venture Capital i niekorzystną koniunkturę na giełdzie. W tych warunkach przedsiębiorcy częściej będą musieli sięgać po instrumenty związane z gwarancjami kredytowymi, zaś część planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych prawdopodobnie będzie odkładanych na później.

5) “Wypychanie” prywatnego biznesu z rynku przez sektor publiczny

Coraz większym problemem polskiej gospodarki jest rosnący sektor publiczny. Wypychanie z rynku przedsiębiorstw prywatnych jest szkodliwe nie tylko dla nich samych, ale także dla całej gospodarki i konsumentów. W przeciwieństwie do firm prywatnych, podmioty publiczne (państwowe i komunalne) często mogą liczyć na szczególne traktowanie, nawet jeżeli nie są beneficjentami legalnej pomocy publicznej. W przeciwieństwie do przedsiębiorstw prywatnych, firmy publiczne wykorzystują bowiem chociażby łatwiejszy dostęp do władz publicznych i innych przedsiębiorstw publicznych (jako dostawców albo klientów), a dzięki temu funkcjonują na lepszych warunkach konkurencyjnych niż konkurenci prywatni.

W związku z powyższym konieczne jest jasne zdefiniowanie roli przedsiębiorstw publicznych, a dzięki temu zapewnienie równej konkurencji. Taka działalność powinna być też poddana skrupulatnej kontroli, m.in. organu antymonopolowego. Nie powinno być tak, że podmioty korzystające z uprzywilejowanej pozycji na rynku mogą pobierać znaczne zyski, a jednocześnie korzystać z instrumentów służących wolnej konkurencji, np. bardzo szerokiej tajemnicy handlowej albo możliwości swobodnego doboru kontrahentów.