Walka z wypaleniem zawodowym - fakty i mity

Przeczytaj także: Wypalenie zawodowe z perspektywy dyrektora firmy

Biurokratyczne i administracyjne naciski ograniczają wolność profesjonalistów w pracy i zmuszają ich, by poświęcali czas i wysiłek na sprawy, które uważają za drugorzędne. Przeciążenie, nacisk na podejmowanie ważnych decyzji bez dostatecznej ilości czasu, sprzeczne wymagania i nadmierny zakres obowiązków wywołują u nich poczucie, że bez względu na to, jak bardzo się starają, nigdy nie będą mieć istotnego wpływu ani nie odniosą sukcesu. Poczucie winy z powodu niezapewnienia wystarczającej pomocy ludziom, na rzecz których pracują, jest niezwykle stresujące. Wynikiem długotrwałego borykania się z tymi negatywnymi cechami pracy jest subiektywne doświadczenie porażki. Dla ludzi, których ego jest związane z rezultatami ich działania, i którzy starają się czerpać ze swej pracy poczucie egzystencjalnego znaczenia, porażka jest druzgocącym doświadczeniem i potężnym czynnikiem sprzyjającym wystąpieniu wypalenia.

Czynnikiem powodującym wypalenie nie musi być i nie zawsze jest obiektywna porażka, lecz raczej poczucie, że bez względu na to, jak ciężko się pracuje, nigdy nie osiąga się istotnego wpływu. Na przykład pewna pracownica socjalna, która zajmowała się rodzinami mającymi wiele różnych problemów, wypaliła się, gdy zdała sobie sprawę, że nawet gdyby pracowała 12 godzin dziennie przez siedem dni w tygodniu, to i tak nigdy nie będzie mieć rzeczywistego wpływu na życie tych rodzin. W jej miejscu pracy uważano ją za profesjonalistkę mającą duże sukcesy, lecz w jej pojęciu poniosła porażkę, ponieważ miała poczucie, że wszystkie jej starania są nieistotne i pozbawione znaczenia. Wielokrotnie odnotowywany fakt, że profesjonaliści z powodu wypalenia rzadko są zwalniani z pracy, natomiast często sami decydują się na rezygnację ze swej kariery zawodowej, przemawia za prawdziwością tego twierdzenia.

Jakie są konkretne sytuacje wypaleniogenne?

Zgodnie z teorią działania, podstawową jednostką analizy jest epizod działania (action episode — AE) o nieokreślonym czasie trwania, od minut do dziesięcioleci. Epizody działania (AE) można pogrupować hierarchicznie. Analiza tylko jednego epizodu działania w danym momencie jest uproszczeniem, jest jednak często wystarczającym materiałem, aby zacząć pracę z klientem.

Epizod działania (AE) rozpoczyna się, gdy postrzegana sytuacja uruchamia jeden lub więcej latentnych motywów danej osoby. W rezultacie następuje zaangażowanie w realizację celu. Aby osiągnąć cel, osoba angażuje się w planowanie działania i wykorzystując swój „model świata” formułuje oczekiwania co do potrzebnego czasu i zasobów, przypuszczalnych korzyści i ryzyka negatywnych efektów ubocznych. Po przeprowadzeniu całej operacji i osiągnięciu celu przy adekwatnym nakładzie zasobów motyw zostaje czasowo zaspokojony, epizod uważa się za zakończony sukcesem, a model świata ulega wzmocnieniu. Nie pojawia się dysonans poznawczy. Tyle o epizodzie działania przebiegającym bez powikłań.

Jednak ważniejsze dla kwestii wypalenia są te przypadki, w których nie wszystko odbywa się tak gładko. Może pojawić się przeszkoda, utrudniająca osiągnięcie celu, co albo wymaga nieoczekiwanie dużych nakładów (utrudnienie osiągnięcia celu), albo całkowicie blokuje cel (udaremnienie motywu). W innych przypadkach cel może zostać osiągnięty, jednak nagroda nie spełnia oczekiwań (niewystarczająca nagroda). Może się też zdarzyć, że wszystko na pozór wygląda dobrze, jednak nieoczekiwane negatywne efekty uboczne mogą zniwelować część lub całość tego, co zostało osiągnięte.

Ilustracją pierwszych dwóch rodzajów zaburzonego AE mogą być fragmenty najwcześniejszego, i moim zdaniem najlepiej udokumentowanego, przypadku w literaturze przedmiotu — analizy krótkotrwałego wypalenia pielęgniarki oddziału psychiatrycznego (Schwartz, Will, 1953). Pani Jones pracuje na oddziale dla przewlekle chorych w pewnym szpitalu psychiatrycznym. Pomimo tego, że „pożądane zmiany postępują u pacjentów bardzo wolno, a kiedy już się pojawią czasem trudno je dostrzec” mówi się, że „personel szpitalny, wbrew olbrzymim trudnościom, próbuje stworzyć środowisko terapeutyczne, przejawiając nieustający entuzjazm i zainteresowanie swoją pracą.