Walka z wypaleniem zawodowym - fakty i mity

Przeczytaj także: Wypalenie zawodowe z perspektywy dyrektora firmy

Historia zaczyna się, gdy Pani Jones wraca, po krótkiej nieobecności, „z entuzjazmem i ochotą do niezwłocznego podjęcia pracy”, aby stwierdzić, że na oddziale panuje kryzys „niskiego morale”. Etatową pielęgniarkę zastąpiła inna, brakuje personelu, a na oddziale panuje nastrój zmęczenia i zniechęcenia. Kiedy Pani Jones próbuje zmienić zaistniałą sytuację, doświadcza jednego lub kilku epizodów, które można określić jako udaremnienie motywu (porażka): „Pani Jones początkowo myślała, że dzięki swoim propozycjom wprowadzenia pewnych zmian na oddziale, może pomóc zwiększyć efektywność działań personelu szpitalnego. Niektóre z jej sugestii spotkały się z niewielkim entuzjazmem; inne z jawnym oporem i sprzeciwem, z powodu niskiego morale personelu”. Kontynuując swe nieskuteczne próby wprowadzenia zmian, pani Jones postanawia robić to, co może robić sama - zaczyna się opiekować poszczególnymi pacjentami. Jednak i w tych działaniach nie brakuje utrudnień w osiągnięciu celu, gdyż pacjenci zaczynają w międzyczasie reagować na demoralizację personelu. Pani Jones stwierdza, że coraz trudniej jest radzić sobie z pacjentami. Pacjenci wycofani zaczynają się coraz bardziej od niej odsuwać; pacjenci agresywni stają się bardziej agresywni; niektórzy pacjenci mają coraz większe wymagania; inni wpadają w panikę; wielu jest opornych i nastawionych negatywistycznie, gdy tylko Pani Jones się pojawia”. Ten opis zawiera szczegółowe obserwacje, które nie pozostawiają żadnych wątpliwości, że uruchomiony został proces wypalenia.

Przykłady trzeciego rodzaju zaburzenia, czyli niewystarczającej nagrody, można łatwo znaleźć w literaturze przedmiotu. Nauczyciele skarżą się, że bez względu na to jak kreatywnie uczą, jedyne na co mogą liczyć to odrzucenie (Bardo, 1979). Mohler (1983) twierdzi, że wśród kontrolerów ruchu powietrznego można również znaleźć obojętność zwierzchników wobec „indywidualnych dokonań”. Aronson, Pines i Kafry (1983) zauważają, że dentyści praktycznie nigdy nie otrzymują pozytywnych informacji zwrotnych na temat swojej pracy; pacjenci dzwonią tylko wtedy, gdy dzieje się coś złego.

Czwarty rodzaj zaburzenia to negatywne efekty uboczne. Ten czynnik prowadzi do różnego rodzaju konfliktów. Weźmy przykład montera, który miota się pomiędzy swoim związkiem zawodowym i kierownictwem firmy. Nie może zajmować się elektryką (choć tego oczekuje od niego kierownictwo), ponieważ złamie wtedy umowę związkową. Musi więc za każdym razem wzywać zewnętrznego elektryka.

Dwa podejścia do przeciwdziałania wypaleniu

Ryzyku wypalenia można przeciwdziałać stosując różne kombinacje strategii pozytywnej i negatywnej.

Podejście pozytywne - wzmacniające zasoby - polega na wyposażeniu reprezentantów zawodów narażonych na wypalenie oraz adeptów przygotowujących się do tych zawodów w ogólne kompetencje radzenia sobie ze stresem. Chodzi o takie przygotowanie zawodowe, w którym uwzględni się umiejętności społeczne, kompetencje komunikowania się i właściwego wykorzystywania potencjałów empatii i zaangażowania. Istotne jest także zwrócenie uwagi na rozwój pozytywnych ocen doświadczeń życiowych i możliwości kontroli sytuacji zawodowych. Wzmacniając mechanizmy kontroli i samoświadomość można jednocześnie obniżać zagrożenia wynikające z narastającego poczucia zależności i bezradności wobec sytuacji stresu.

Strategia negatywna - minimalizująca czynniki ryzyka — powinna być w pierwszym rzędzie nastawiona na obniżenie i eliminowanie uciążliwości zawodowych, zwłaszcza pochodzenia makrospołecznego (niskie zarobki, niski status społeczny, braki materialne i organizacyjne). Stres można obniżać także poprzez właściwy wypoczynek i odnowę psychofizyczną oraz kreatywne spędzanie wolnego czasu i pielęgnowanie zainteresowań pozazawodowych (hobby). Strategia negatywna powinna jednak także uwzględniać niekorzystne cechy podmiotowe takie jak: nieracjonalne przekonania, tendencje ucieczkowe i brak rzeczywistych kompetencji zawodowych.

Na podstawie obu tych strategii można zaprogramować doskonalenie w zawodach usług społecznych, grupy wsparcia i warsztaty mające na celu zapobieganie zjawisku wypalenia zawodowego.