Konsumpcja w Polsce po 1989r: wnioski na przyszłość

Przeczytaj także: Koszty utrzymania mieszkania w Polsce relatywnie wysokie

Na rynku też zachodziły zmiany. Szybka poprawa zaopatrzenia rynku w dobra konsumpcyjne w wyniku zwiększenia krajowej produkcji (w tym nowe, prywatne przedsiębiorstwa) oraz znaczący wzrost importu przyczyniły się do tego, że ludzie mieli co kupować. Były to zazwyczaj artykuły o wyższym standardzie techniczno-użytkowym niż posiadane dotąd przez gospodarstwa domowe, co dodatkowo stymulowało zakupy.

Efektem wystąpienia obu tych zespołów przyczyn był znaczący wzrost sprzedaży detalicznej. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych następuje stabilizacja wskaźnika skłonności do konsumpcji, ale na wyższym poziomie niż w pierwszej połowie dekady i, co szczególnie ważne, przy wyższym poziomie popytu konsumpcyjnego. Jest to wynik zmniejszenia tempa wzrostu sprzedaży detalicznej do 4-5% rocznie i zmian w jej strukturze.

Na zahamowanie wzrostu i stabilizację wskaźnika skłonności do konsumpcji polskiego społeczeństwa w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku wpłynął ponadto rozwój atrakcyjnych form oszczędzania, które zachęciły część społeczeństwa do ograniczania bieżącej konsumpcji na rzecz oszczędzania. Wzrostowi skłonności do oszczędzania w połowie lat dziewięćdziesiątych sprzyjało pojawienie się na polskim rynku finansowym wielu atrakcyjnych, sprawdzonych w krajach zachodnich, instytucji i form oszczędzania, jak: lokaty w kasach budowlano-mieszkaniowych, obligacje, fundusze powiernicze, indywidualne ubezpieczenia na życie, rozwój giełdy papierów wartościowych itp. Ważną rolę odegrały również wysokie wówczas realne stopy procentowe.

Po 2000 r. następuje ponowny wzrost skłonności do konsumpcji polskich gospodarstw domowych. Mamy znów do czynienia z tzw. efektem wypłukiwania oszczędności z budżetów domowych przez bieżącą konsumpcję.

Do najważniejszych przyczyn tego zjawiska należy zaliczyć:

• Wchodzenie w wiek dojrzały roczników ze szczytu wyżu urodzeń, tj. pierwszych lat osiemdziesiątych XX wieku. Niewielka część tych osób znajduje pracę bezpośrednio po ukończeniu szkoły średniej. Większość jednak podejmuje studia (często odpłatne) lub, nie znajdując pracy, staje się bezrobotnymi i dalej pozostaje na utrzymaniu rodzin. W latach 2001-2003 stopa bezrobocia w grupie wiekowej 18-24 lata wyniosła 40-44%. Fakty te pociągają za sobą wzrost bieżących wydatków gospodarstw, a więc istotną modyfikację ich budżetów domowych.
• Pojawienie się kolejnej fali popytu restytucyjnego na niektóre popularne artykuły gospodarstwa domowego i osobistego użytku, np. na nowe generacje samochodów, telewizorów i telewizję satelitarną (oraz internet), komputery – stacjonarne oraz laptopy, a także masowego popytu pierwotnego na telefony bezprzewodowe. Nie bez znaczenia jest też wymuszony przez reformy usług społecznych wzrost wydatków prywatnych na usługi medyczne, kulturowe, opłaty mieszkaniowe czy turystykę.
• Pewną rolę stymulującą wzrost popytu konsumpcyjnego w miesiącach poprzedzających akcesję do Unii Europejskiej odegrały zakupy spekulacyjne. Część ludności w obawie przed wzrostem cen dokonywała zwiększonych zakupów, np. cukru, materiałów budowlanych, artykułów gospodarstwa domowego oraz samochodów.
• Znaczące obniżenie się tempa wzrostu gospodarczego po 2000 r. i w rezultacie spadek dynamiki dochodów realnych. W wielu gospodarstwach domowych pojawiło się, opisane wcześniej, zjawisko efektu rygla – gospodarstwa te chcąc utrzymać, a nawet zwiększyć zakupy, musiały rezygnować z odkładania oszczędności lub je zmniejszać, co wywołało wzrost udziału konsumpcji w rozdysponowanych dochodach.